Na jaren van rust moeten gemeenten opeens duizenden statushouders onderbrengen

De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) is de achterstanden van duizenden asielaanvragen aan het wegwerken. Door een personeelstekort bleven er jarenlang dossiers liggen, waardoor asielzoekerscentra inmiddels overvol zitten. Met een overspannen woningmarkt is het lastig om duizenden statushouders huisvesting te bieden. Verschillende gemeenten zeggen over niet voldoende woonruimte te beschikken.

Gemeenten in de regio Alkmaar hebben nu een brandbrief gestuurd aan het kabinet. Ze zien geen mogelijkheden om zowel statushouders als reguliere woningzoekenden onder te brengen in huurwoningen. Afgelopen jaar is het gelukt om alle statushouders onder te brengen, maar het is volgens de gemeenten de vraag of dat nu weer kan.

Het Rijk deed begin november een beroep op gemeenten voor de opvang. 27.000 statushouders moeten dit jaar huisvesting krijgen; 16.000 meer dan vorig jaar.

Zo is de problematiek bij gemeenten in korte tijd 180 graden gedraaid. Doordat de IND jarenlang achterliep zochten lange tijd bijna geen statushouders naar een woning. Dat leidde tot het opmerkelijke beeld dat er begin 2019 wel woningen klaarstonden, maar de beloofde statushouders niet konden intrekken.

Nu is dat ondenkbaar, zeker in de Randstad. Statushouders worden evenredig over gemeenten verdeeld, maar voornamelijk in de Randstad is de woningnood nu al het hoogst en is er nauwelijks fysieke ruimte om eventuele tijdelijke woningen te plaatsen. In andere delen van het land is de problematiek minder groot. In Arnhem lopen ze bijvoorbeeld voor bij het plaatsen van statushouders.

Deze huisvestingscrisis doet denken aan de periode 2015-2016, met één groot verschil: toen kwamen er grote aantallen asielzoekers ons land binnen, voornamelijk afkomstig uit Syrië. Afgelopen jaar was het, mede door de coronacrisis, vrij rustig aan de landsgrenzen.

'Creatieve oplossingen'

"Dit probleem heeft het kabinet zelf veroorzaakt", zegt Martijn van der Linden van Vluchtelingenwerk. "Door bezuinigingen bij de IND in 2017 duurden asielaanvragen veel langer. Veel mensen moesten meer dan twee jaar wachten voordat ze wisten of ze mochten blijven. Normaal is dat een kwestie van weken of maanden."

Een ander groot verschil met toen is de beeldvorming. "In 2016 moesten er 40.000 mensen gehuisvest worden. Toen waren er meer asielzoekerscentra nodig en was het grote aantal vluchtelingen veel in het nieuws", zegt Van der Linden. "Nu is dat niet het geval, wat voor een volgend probleem zorgt. Er is geen crisis. Daarom is het voor gemeenten nu lastiger om draagvlak te vinden, laat staan om tot oplossingen te komen."

Volgens Vluchtelingenwerk moet worden gezocht naar "creatieve oplossingen". Van der Linden denkt onder meer aan containerwoningen, leegstaande kantoorpanden of oude schoolgebouwen die geschikt worden gemaakt voor bewoning door asielzoekers.

Dat is ook waar Wim Reedijk, van Expertisecentrum Flexwonen, de oplossing ziet. "Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft hier 50 miljoen euro voor vrijgemaakt. Het is nu aan gemeenten om hier waar nodig gebruik van te maken."

Flexwoningen kunnen er volgens Reedijk binnen een half jaar staan "als een gemeente de schouders eronder zet". Dat gebeurde onlangs in Den Bosch, zegt hij. "Anders kan het ook twee jaar duren." Hij denkt dat gemeenten nu aan de slag moeten om met de omgeving in gesprek te gaan. "Daar zit vaak de belemmering. Mensen willen het niet in hun achtertuin. Daarom is het nu de taak van de gemeenten om druk op de ketel te zetten. Een voordeel is dat dit tijdelijk is. Er wordt nu bij de IND een grote golf aanvragen weggewerkt. Daarna is het voorlopig klaar."

Van der Linden van Vluchtelingenwerk plaatst daar zijn kanttekeningen bij. "Wij zien dat staatssecretaris Broekers-Knol (Asielzaken, VVD) de regie op dit dossier helemaal kwijt lijkt te zijn. Ze blijft achter de feiten aanlopen. Dit kabinet kwam pas in actie toen de wachttijden zo lang waren dat de rechter dwangsommen oplegde. Mensen moesten simpelweg té lang wachten op een beslissing. Wij blijven waarschuwen, maar het kabinet loopt achter de feiten aan."