Kiesmannen vandaag aan zet in de VS: stemming over nieuwe president

• Fiorella Opromolla

  redacteur Buitenland

Een belangrijke dag voor Joe Biden en Donald Trump. Vandaag komen in alle vijftig staten de kiesmannen bijeen die namens de kiezers de winnaar in hun staat aanwijzen. Normaliter een formaliteit, maar nu zittend president Trump de verkiezingsuitslag nog steeds niet accepteert, hangt er meer spanning omheen dan bij eerdere verkiezingen. Vijf vragen over kiesmannen en de vervolgstappen.

Wat zijn kiesmannen?

In de Verenigde Staten is iedere staat, afhankelijk van het aantal inwoners, goed voor een bepaald aantal kiesmannen. Dat gebeurt na een volkstelling elke tien jaar. In totaal zijn er 538 kiesmannen verdeeld over het hele land. Logischerwijs hebben grote staten met veel inwoners meer kiesmannen, zoals Californië (55), Texas (38) en Florida (29). Er is ook een ondergrens van drie kiesmannen, onder meer in Wyoming, North Dakota en Alaska.

Om onduidelijkheid te voorkomen: een kiesman is niet per definitie man, het kan ook een vrouw zijn. Hoe je kiesman wordt, verschilt per staat. Vaak zijn het mensen die al lange tijd bij een partij zitten, zoals oud-politici, burgemeesters, gouverneurs of Congresleden. Zo zijn voormalig president Bill Clinton en z'n vrouw Hillary Clinton, presidentskandidaat in 2016, kiesmannen in de staat New York. Maar de meesten zijn onbekend voor veel mensen.

Wat gebeurt er vandaag precies?

Vanavond komen de kiesmannen in de staten bijeen. De winnende partij in een staat draagt hen aan. Eerst is er een ceremonie, daarna brengen ze individueel hun stem uit op papier. Ze kiezen de nieuwe president en vice-president. Waar de bijeenkomst plaatsvindt is vastgelegd in de wet en verschilt per staat. In de meeste staten is het een fysieke bijeenkomst behalve in Colorado, Nevada en Utah, schrijft CNN. Daar houden ze videoconferenties vanwege het coronavirus.

Voor deze stemming is overigens geen willekeurige datum uitgekozen: in Amerikaanse grondwet staat dat de stemming altijd op de eerste maandag na de tweede woensdag van december is.

Maar Biden heeft de verkiezingen toch gewonnen?

Biden heeft bij de presidentsverkiezingen afgelopen november de meeste kiesmannen gewonnen. Hij had er als eerst 270 (de helft van het totaal plus één). Daarmee werd hij de verkozen president. Maar daarmee is hij nog niet definitief de nieuwe president van de Verenigde Staten.

Naar verwachting schrijven de kiesmannen de naam op van de winnaar in hun staat. Toch bestaat er een kans dat een kiesman zijn of haar eigen gang gaat en uiteindelijk een andere naam opschrijft. Er is dan sprake van een zogeheten faithless elector. In 33 staten en in Washington D.C. zijn er wetten om te voorkomen dat dat gebeurt, bijvoorbeeld met boetes of vervolging. Ook kunnen faithless electors in sommige gevallen worden vervangen, bijvoorbeeld als een kiesman komt te overlijden.

Overigens zijn faithless electors uitzonderingen. Nog nooit in de geschiedenis hebben ze de verkiezingsuitslag beïnvloed. Bij de vorige verkiezingen waren er tien faithless electors.

Waar staat Joe Biden voor als president? In onderstaande video, van voor de verkiezingen, legt oud-correspondent Arjen van der Horst het uit:

Wat gebeurt er na vandaag?

De stemmen worden door het Congres - het Huis van Afgevaardigden en de Senaat - geteld op 6 januari. Dan wordt ook de uitslag gedeeld. Dat gebeurt onder leiding van de huidige vicepresident Pence, de voorzitter van de Senaat.

Op 20 januari is de beëdiging van de nieuwe president, zeer waarschijnlijk Biden dus, in Washington. Dan wordt ook de vice-president beëdigd, in dit geval Kamala Harris.

Kan president Trump de uitkomst nog tegengaan?

Nog altijd weigert president Trump de verkiezingsuitslag te accepteren. In anderhalve maand tijd heeft hebben zijn advocaten meerdere rechtszaken aangespannen en beweert hij nog altijd dat er op grote schaal is gefraudeerd. Maar Trump heeft verloor zaak na zaak. Zelfs het Hooggerechtshof, waar hij als president drie rechters benoemde, oordeelde niet zoals hij wilde. Z'n juridische mogelijkheden lijken daarmee op.

Volgens Amerikaanse media is er geen reden om aan te nemen dat er bij de stemming van de kiesmannen faithless electors zijn, bijvoorbeeld omdat een aantal Republikeinse politici Biden ook al de president elect noemde. En daarmee is vrijwel zeker dat Biden 306 kiesmannen krijgt en daarmee officieel de nieuwe president wordt. Eind vorige maand zei president Trump dat hij het Witte Huis verlaat als het kiescollege Biden tot winnaar uitroept. Maar z'n verlies toegeven, dat is hij nog niet van plan te doen.