Verdreven Tichanovskaja bezoekt Nederland: een rolmodel met beperkt succes

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Na eerdere bezoeken aan Berlijn, Brussel en Stockholm komt de Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja naar Nederland. De verdreven ex-presidentskandidaat spreekt vandaag met premier Rutte en morgen met minister Blok van Buitenlandse Zaken, in de hoop dat zij de druk op de betwiste president Loekasjenko zullen opvoeren.

Het is een van de pogingen van de politica om haar macht te laten gelden. Tichanovskaja claimde in augustus de verkiezingsoverwinning en moest het land daarna snel ontvluchten. Ze verblijft nu in Litouwen en probeert buiten Wit-Rusland steun te vergaren.

De protestbeweging ziet Tichanovskaja weliswaar als de wettig gekozen president van Wit-Rusland, maar als balling in buurland Litouwen heeft ze slechts beperkte middelen om het protest tegen Loekasjenko te leiden. Het is inmiddels honderd dagen geleden dat ze haar thuisland onder verdachte omstandigheden moest verlaten.

Haar macht in eigen land is klein, constateert correspondent David Jan Godfroid. "Ze heeft geen enkele controle over de instanties die er momenteel het meest toe doen: de politie, de veiligheidsdiensten en het leger." Er zijn voorbeelden van individuele ambassadeurs, agenten en militairen die zich tegen Loekasjenko hebben gekeerd, maar dat heeft geen invloed gehad.

Symbool met beperkt succes

Voor de oppositie is haar macht vooral symbolisch. Ze is het rolmodel van een protestbeweging die breder is dan de traditionele oppositie. Tichanovskaja was immers een huisvrouw die "noodgedwongen" de politiek in ging omdat haar man (en presidentskandidaat) was opgepakt. Ze bakt liever koteletten dan dat ze president wordt, zei ze eerder. Met simpele beloftes (vrijlating van politiek gevangenen en uitschrijving van nieuwe verkiezingen) verenigde ze de gehele oppositie achter zich.

Volgens Godfroid had even goed iemand anders haar rol kunnen vervullen. De betogers opereren namelijk grotendeels autonoom. "Demonstraties worden ook wel zonder haar gehouden." Haar bemoedigende woorden op sociale media zijn een steun in de rug, maar niet meer dan dat.

Andere pogingen om Loekasjenko te ondermijnen zijn jammerlijk mislukt. De opgerichte 'Coördinatieraad' van de oppositie is tandeloos door de strafrechtelijke vervolging van de leden. Nadat een opgelegd ultimatum aan Loekasjenko vorige maand was verlopen, riep Tichanovskaja op tot massale stakingen, maar die kwamen nauwelijks van de grond.

Vorige week kondigde ze een 'Volkstribunaal' aan, waarmee Loekasjenko moet worden vervolgd. Op 20 december zal die tijdens "de grootste protestmars tot nu toe" met een verklaring komen. Het is nog onduidelijk wat daarmee wordt bedoeld.

Oost-west-balans

Haar voornaamste succes behaalt ze als rondtrekkende anti-Loekasjenko-ambassadeur in het buitenland. Haar Europatour zorgt voor volop media-aandacht in elk bezoekend land, zodat de crisis in Wit-Rusland onder de aandacht blijft. Godfroid: "Daarmee heeft ze op zekere hoogte invloed, gezien de sancties die de EU heeft ingesteld tegen Minsk. Al lijken die Loekasjenko en consorten niet veel pijn te doen."

De Wit-Russische autoriteiten zien in de Europese tour van Tichanovskaja hét bewijs dat de protestbeweging door "buitenlandse krachten" wordt gekaapt om een revolutie te ontketenen. In staatsmedia wordt ten onrechte beweerd dat Tichanovskaja het land lid wil laten worden van de EU en de NAVO. Dat is onzin, volgens haar adviseur Franak Vjatsjorka: de politica balanceert juist tussen oost en west.

"Veel mensen denken dat het anti-Loekasjenko-protest een anti-Poetin-protest is, maar iedereen zal erkennen dat Rusland belangrijk voor ons is", liet hij weten aan de NOS. De oppositie wil, behalve met Europese landen, ook graag in gesprek met Moskou. Eerder deze maand is er een informele ontmoeting geweest tussen Tichanovskaja en de Russische VN-ambassadeur, maar het is onbekend waar dat over ging en waar dat toe zal leiden.

Hoe nu verder?

Het lijkt er niet op dat Rusland Loekasjenko zal laten vallen, zegt correspondent Godfroid. "Misschien dat Poetin wel van Loekasjenko af wil, maar niet door een 'kleurenrevolutie' van onderop." Dat zou soortgelijk protest in eigen land, zoals in de oostelijke stad Chabarovsk, kunnen aanwakkeren.

Tichanovskaja blijft daarmee met lege handen achter. "Ze lijkt niet goed te weten hoe Wit-Rusland van Loekasjenko af moet komen", zegt Godfroid. "Verdergaande stappen krijgt ze niet voor elkaar, zoals stakingen of internationale stappen die wél pijn doen, zoals stevige economische sancties."