Nog veel werk te doen voor 'coronaproof' Tweede Kamerverkiezingen

• Albert Simons

  politiek Den Haag

De Tweede Kamerverkiezingen van volgend jaar gaan er door het coronavirus heel anders uit zien. Sinds vrijdag weten we dat we niet meer moeten spreken van de verkiezingen van 17 maart, maar van die van 15, 16 en 17 maart: minister Ollongren wil de verkiezingen over drie dagen uitsmeren. Verder stelt ze voor dat alle mensen in Nederland van 70 jaar en ouder volgend jaar per brief mogen stemmen. Nu kan dat alleen nog voor Nederlanders die in het buitenland wonen.

Doel van beide maatregelen is om in deze coronatijd drukte in de stemlokalen te vermijden en tegelijk te voorkomen dat kiezers het niet aandurven om te gaan stemmen. Maar voordat de verkiezingen op deze manier gehouden kunnen worden moet er heel veel geregeld worden.

Maatregelen in wet

Ollongren kondigde de maatregelen vrijdag aan, maar ze moet ze nog uitwerken in een wet, waar beide Kamers dan nog mee moeten instemmen. De kans dat ze dat doen is groot, want zowel het meerdaagse stemmen als het stemmen per brief zijn voorstellen waar de Tweede Kamer zelf om heeft gevraagd.

Voor beide plannen moeten allerlei voorbereidingsmaatregelen worden getroffen. Stembureaus langer openhouden heeft bijvoorbeeld als gevolg dat er veel meer personeel voor de stembureaus nodig is en stemmen per brief betekent dat 2,4 miljoen ouderen niet alleen hun 'gewone' stempas moeten krijgen, maar ook een 'briefstembiljet'. Hoe die brieven moeten worden ingeleverd, vergt ook nogal wat organisatie. Degenen die zo'n brief krijgen zijn overigens vrij in hun keuze: ze mogen ook 'gewoon' gaan stemmen.

Campagne en peilingen

Toen de Kamer een paar weken geleden over de verkiezingen sprak, kwamen ook de neveneffecten van 'early voting' al even aan de orde: het kan betekenen dat sommige mensen hun stem al hebben uitgebracht terwijl de campagnes nog volop bezig zijn. Dat is in Nederland een ongebruikelijk fenomeen. Het is ook bijzonder dat mensen naar een verkiezingsdebat kunnen kijken, nadat ze al hebben gestemd.

Verder zouden op 15 en 16 maart peilingen kunnen worden gehouden en gepubliceerd, ziet ook Ollongren. Over dat laatste schreef ze vrijdag aan de Kamer dat "niet uit te sluiten is dat dit kiezers beïnvloedt die nog moeten stemmen". De minister is niet van plan hiervoor nieuwe regels of verboden te introduceren, maar ze wil wel met opiniepeilers en media bespreken hoe ze hiermee omgaan.

Gezondheidscheck

Vóór vrijdag kwam Ollongren ook al met een eerste wetsvoorstel om de verkiezingen in de coronacrisis in goede banen te leiden. Dat voorstel is met een overgrote meerderheid door de Tweede Kamer aangenomen en de Eerste Kamer praat er dinsdag over. In die wet staan bijvoorbeeld bepalingen over het in acht nemen van gezondheidsmaatregelen.

Zo wordt erin geregeld dat kiezers alleen bij het stembureau naar binnen mogen als ze een gezondheidscheck hebben gedaan. Het kabinet erkent dat dat een ingrijpende maatregel is, maar vindt die noodzakelijk om de volksgezondheid te beschermen.

Na ingrijpen van de Kamer staat overigens uitdrukkelijk in het voorstel dat de kiezer zelf verantwoordelijk is voor het beantwoorden van de vragen in die check (en dat hij of zij dus niet mag worden geweigerd).

Verder mag iemand drie volmachtstemmen uitbrengen (normaal twee). Ook wordt het aantal leden per stembureau uitgebreid van drie naar vier, omdat ze meer taken hebben, zoals opletten dat er niet te veel mensen binnen zijn, erop toezien dat kiezers voor ze naar binnengaan hun handen wassen en het geregeld schoonmaken van de potloden.

Verkiezingen niet uitstellen

De minister sprak vrijdag van bijzondere omstandigheden en onorthodoxe maatregelen. Theoretisch is het niet eens helemaal uitgesloten dat de verkiezingen van maart worden uitgesteld.

Juridisch kan dat, al er is wel een aparte wet voor nodig. Maar in haar brief schrijft Ollongren dat ze samen met de gemeenten alles op alles zet om de Kamerverkiezingen op 17 maart te laten doorgaan: "De voorgenomen wettelijke maatregelen helpen dit mogelijk te maken."