Systematische opsluiting en gedwongen sterilisatie: getuigenissen van Oeigoeren

• Sjoerd den Daas en Gülsah Ercetin

  correspondent China en redacteur Buitenland

Het is de grootste massa-opsluiting van etnische minderheden sinds de Tweede Wereldoorlog. Mogelijk meer dan een miljoen Oeigoeren, Kazakken en andere moslimminderheden zitten opgesloten in strafkampen en detentiecentra in de Chinese regio Xinjiang. Getuigenissen werpen nieuw licht op een bewind dat naar abortussen, sterilisaties en spiraaltjes zou grijpen om de Oeigoerse bevolkingsgroei te temmen.

"Wanneer nemen ze mijn kinderen mee, wanneer gaat een bom af?" Shehide heeft het trauma nog niet verwerkt. De Oeigoerse ontvluchtte de regio ruim tien jaar geleden omdat ze zich er niet langer veilig voelde na een periode van onrust. "De angst is er niet meer, maar ik heb geen dag rustig geslapen." Via Maleisië en Turkije weet ze samen met haar twee kinderen, uiteindelijk Nederland te bereiken. Hier werkt ze nu als schoonmaakster.

De NOS sprak Shehide, die in deze onherkenbaar in beeld is gebracht, over wat ze in Xinjiang heeft meegemaakt:

Afscheid nemen van haar familie kon Shehide niet. "Ik heb niemand iets kunnen zeggen, maar kwam erachter dat mijn werk een advertentie had geplaatst dat ik meteen terug op mijn werk moest verschijnen. Zo kwam mijn familie erachter dat ik weg was."

Als ze in Nederland besluit een derde kind te krijgen, komt ze tot een schokkende conclusie. "Ik kon niet meer zwanger worden." De arts in het ziekenhuis vertelde haar dat ze gesteriliseerd was. "Pas op dat moment kwam ik erachter dat ze me, na mijn keizersnede in het ziekenhuis in Ürümqi, onvruchtbaar moeten hebben gemaakt."

Volgens Adrian Zenz staat het verhaal van Shehide niet op zichzelf. Het laat zich niet eenvoudig controleren, maar het is in lijn met wat andere getuigen hebben verklaard. Zenz verzamelt voor onderzoeksinstituut Victims of Communism bewijsmateriaal uit Xinjiang. Volgens hem zijn vooral na 2017 honderdduizenden vrouwen slachtoffer geworden van praktijken die geboortes onder Oeigoeren moesten beperken. Hij baseert zich op openbare overheidsdocumenten.

Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken deed verhalen over gedwongen sterilisatie eerder af als "klinkklare onzin". Maar Zenz zegt via Skype: "Twee Oeigoerse plaatsen hadden de doelstelling om in één jaar gemiddeld meer sterilisaties uit te voeren, dan China als geheel in twintig jaar tijd."

'Was ik maar dood'

Voor mensen die te veel kinderen hebben, dreigt opsluiting in kampen. Eysa, een gevluchte Oeigoer die zelf vaker in een kamp terecht kwam vanwege reizen naar het buitenland, vertelt over hoe hij getuige was toen een medegevangene werd gemarteld. "Omdat hij teveel kinderen had. Vier om precies te zijn. Hij heeft meermaals gezegd: was ik maar dood."

Onder het mom van heropvoeding worden Oeigoeren in de kampen opgesloten. Maar veel van de mensen die er terecht komen hebben al goed onderwijs genoten, zegt Patrick Poon van Amnesty International. "Er is dan dus geen reden op om deze mensen op te sluiten in kampen voor beroepsonderwijs."

De kampen en zwaarbeveiligde detentiecentra in Ürümqi worden nog altijd worden uitgebreid. Binnen de hoge gevangenismuren van een detentiecentrum in het noorden van de stad wordt volop gebouwd. Ook worden fabrieken opgetrokken.

"Maar het gaat dus om meer dan alleen het opsluiten van een miljoen Oeigoeren in de interneringskampen", zegt Zenz. Tussen 2015 en 2018 kelderde het aantal geboortes in de grootste twee regio's van Xinjiang met maar liefst 84 procent.

Zenz haalt getuigenissen aan van vrouwen die stellen met honderden tegelijkertijd te zijn opgehaald door paramilitaire troepen. "In klinieken wachtte dan een operatie die hen onvruchtbaar moest maken." Shehide, die ooit voor de burgerlijke stand werkte, zegt nooit getuige te zijn geweest van abortussen. "Maar ik weet van een vrouw in de buurt die zes maanden zwanger was. Ze ging kerngezond met een enorme buik naar de dokter, maar kwam met niks terug."

Voor mensen in de regio is praten met buitenlandse journalisten levensgevaarlijk. De getuigenissen komen van Oeigoeren die het land zijn ontvlucht. "Informanten in de wijken houden vrouwen in de gaten om te kijken wie er zwanger is", zegt een van de hen. "In dat geval word je naar een kliniek gestuurd."

Veel Oeigoerse vrouwen klagen over onregelmatige menstruatie en lichamelijke klachten, vertelt hij, bijwerkingen van het spiraaltje. Peking houdt vast aan de bewering dat de Oeigoerse geboorteratio's fors hoger liggen dan onder Han-Chinezen, maar vergelijkt daarbij gemakshalve verschillende tijdvakken.

"In de afgelopen decennia kregen Oeigoeren inderdaad meer kinderen, maar juist in de afgelopen jaren is men overgegaan tot een door de staat gefinancierd schema van geboortepreventie", zegt Zenz. Hij haalt een Oeigoerse prefectuur aan die de geboortedoelstelling heeft teruggebracht naar bijna nul. "Systematische onderdrukking van geboortes, gericht op een specifieke groep: het is onmogelijk te concluderen dat dit niet voldoet aan één van de definities van genocide", aldus Zenz.

Het breken van de Oeigoerse bevolking in Xinjiang gaat gepaard met het scheiden van ouders en kinderen. Zenz deelde Excel-documenten met de NOS waarin te lezen is hoe Oeigoerse kinderen op kostscholen worden grootgebracht. Van de 85 kinderen uit het dorp Azhatibage, nabij Kashgar, zaten van achttien kinderen een of beide ouders in detentie. In nog eens acht gevallen ondergingen ouders zogenoemde 'heropvoeding'.

Op basis van de documenten, afkomstig van lokale overheden, schat Zenz het aantal Oeigoerse kinderen op kostscholen op zo'n 880.000 in 2019, ruim twee keer zoveel als in het jaar daarvoor. Volgens hem moeten de kostscholen ervoor zorgen dat de kinderen Chinees spreken in plaats van Oeigoers, en dat ze de ideologie van de communistische partij omarmen in plaats van hun eigen tradities. "Men maakt de Oeigoeren niet dood, maar probeert ze te breken", besluit hij.