'Unieke' burgerinitiatieven in coronatijd, maar problemen te over
De coronacrisis treft kwetsbare mensen het hardst. Het verschil tussen arm en rijk groeit door de overheidssteun, omdat vooral mensen met een vaste baan ervan profiteren, waarschuwde het Centraal Planbureau onlangs.
In de Indische Buurt in Amsterdam weten ze het al langer. "Deze week zijn er meer dan dertig mensen bij gekomen", zegt vrijwilliger Joyce Ishaq, die in buurtcentrum De Archipel rijstmaaltijden in bakjes schept. "Voor de oudjes extra zachte rijst. Want zij kunnen vaak niet meer zo goed kauwen."
Buiten delen vrijwilligers van de voedselbank boodschappen uit. De voedselbank helpt in de Indische Buurt nu twee keer zo veel mensen als voor de coronacrisis. Dat vergt extra inzet van vrijwilligers en meer goederen.
Buurtmaaltijden
De maaltijden van Ishaq en haar medewerkers zijn deels bestemd voor buurtbewoners die niet in aanmerking komen voor hulp de voedselbank. "Dat zijn er in deze buurt veel", zegt Firoez Azarhoosh, initiatiefnemer van buurtorganisatie Samen Vooruit. "Mensen die hun schulden niet kunnen aantonen, of zonder geldige verblijfsdocumenten. En mensen die de regels niet kennen, die niet weten waar ze moeten aankloppen."
De lockdown trof velen in de buurt snel en hard. Zzp'ers, flexkrachten, mensen die net het hoofd boven water hielden met verschillende bijbaantjes. Het is de groep die als eerste aan de beurt was bij het schrappen van banen, toen de economie grotendeels tot stilstand kwam.
'Unieke' burgerinitiatieven
"Wat interessant is, is dat bewoners zelf pogingen doen daar een antwoord op te vinden", zegt Lea den Broeder, lector Gezondheid en omgeving aan de Hogeschool van Amsterdam. Zij deed samen met Annemarie Wagemakers van Wageningen University onderzoek naar burgerinitiatieven in de lockdown. Ze zagen veel bereidheid in kwetsbare wijken om buurtgenoten te helpen. "Dat is uniek", zegt Den Broeder, "omdat bewoners in dit soort wijken minder organisatiekracht hebben dan in welvarender gebieden."
Als gevolg van de coronamaatregelen sloten de buurthuizen. Vrijwilligers begonnen maaltijden uit te delen. Daarbij kwam veel aan het licht, vertelt Naiema Kramer, initiatiefnemer van een van de maaltijdprojecten in de Indische buurt. "Heel veel eenzaamheid, waar veel mensen zich voor schamen. Bijvoorbeeld vanwege schulden. Er kwam snel veel werkloosheid en echtscheidingen."
Kramer zag nog veel meer:
Kramer deed onlangs de training voor vertrouwenspersoon bij buurtorganisatie Samen Verder, geïnspireerd door wat ze meemaakte. "Het is vaak moeilijk voor die mensen om de drempel over te gaan naar een officiële instantie."
'Unheimisch gevoel'
Naast de economische crisis zien Kramer en Azarhoosh een snelle achteruitgang van de mentale gezondheid in de buurt. Azarhoosh noemt het "een unheimisch gevoel". Kramer: "Mensen zijn snel geprikkeld en op hun teentjes getrapt. Op straat, in de supermarkten; niet normaal meer communiceren. Echt geschreeuw en geduw, burenruzies en huiselijk geweld."
Steeds meer mensen zeggen: corona is bedacht, omdat mensen met heel veel geld er andere bedoelingen bij hebben.
Azarhoosh: "Veel traditionele netwerken zijn door de coronaregels verbrokkeld, uit elkaar gevallen. Er ontstaan nieuwe, kleinere netwerken en daar hebben we minder zicht op. En er zijn mensen die buiten de nieuwe netwerken vallen."
De buurthulpverlener is ervan overtuigd dat een deel van de buurt verstoken blijft van belangrijke informatie over de coronacrisis. "Veel mensen hier weten gewoon niet wat er gaande is. Er is heel veel informatie, maar het is onbereikbaar. Je moet zelf surfen op het internet en kijken, en niet iedereen hier is op internet gericht."
Ook zegt Azaroosh veel nepnieuws te horen, via de 'tamtam' en sociale media. "Complotideeën doen de ronde. Steeds meer mensen zeggen: corona is eigenlijk geen probleem. Het is bedacht omdat mensen met heel veel geld er andere bedoelingen bij hebben."
Buurtkrant in vier talen
Om de informatievoorziening te verbeteren, maakten bewoners zelf een huis-aan-huisblaadje over corona. In vier talen, met adressen, namen en nummers voor als er hulp nodig was. Azarhoosh: "Het aantal telefoontjes verdubbelde nadat het krantje was verspreid."
Het aantal aanmeldingen voor vrijwilligerswerk nam tijdens de lockdown flink toe, Lector gezondheid en omgeving Den Broeder: "Tijdens zo'n crisis wil iedereen elkaar graag helpen. Dat geeft een goed gevoel. Maar verwacht wordt dat dat misschien wel afvlakt als de crisis langer duurt of voorbij is."
Dat kan worden voorkomen, zegt Den Broeder, door bewoners waardering te geven voor wat ze doen. "En ze beter ondersteunen; kijken wat ze nodig hebben om ermee verder te gaan. En dan ook zorgen dat het gebeurt." Het hoeft volgens de onderzoeker niet allemaal met geld. "Het kan ook zijn: trainingen, cursussen, of misschien wel wifi-aansluitingen in de wijken.
Azarhoosh sluit zich er bij aan. "Dit is een sluipende crisis. Een crisis die zich onderhuids ontwikkelt. De traditionele manieren om mensen met problemen te kunnen traceren, werken nu minder goed. Het vergt een nieuwe manier van denken."
