38 graden in Siberië: hoogste temperatuur ooit gemeten binnen poolcirkel
In de Siberische plaats Verchojansk werd het afgelopen zaterdag 38 graden. De meting moet nog worden gecontroleerd, maar indien correct, dan is het de hoogste temperatuur die ooit is gemeten binnen het gehele Arctische gebied. Dit deel van Siberië, een paar duizend kilometer noordoostelijk van Moskou, beleefde hiervoor ook al de warmste winter sinds het begin van de metingen.
Het voelde warmer dan 40 graden, zeggen inwoners:
"Ik zeg het al jaren: het poolgebied is keihard aan het opwarmen", reageert Richard Bintanja van het KNMI en de Rijksuniversiteit Groningen. "De opwarming gaat hier twee tot drie keer zo snel als het mondiale gemiddelde. Dus dan kun je erop wachten dat er records worden gebroken. Net als bij ons in Nederland vorig jaar, toen het voor het eerst meer dan 40 graden werd."
Verchojansk, waar het vandaag 34 graden was, staat al langer in het Guiness Book of Records, vanwege de grote temperatuurverschillen. In de winter kan het er tot 67 graden vriezen, terwijl de thermometer in de zomer al eerder 37 graden aantikte. Verchojansk, een plaatsje met 1300 inwoners, is dan ook beroemd onder meteorologen, vertelt Bintanja. De temperatuur schiet er altijd flink omhoog in de zomer en weer omlaag in de winter. "Het is er zomers vaak boven de dertig graden en 's winters doorgaans onder de min vijftig."
Zee-ijs op de Noordpool
De winter warmt er volgens Bintanja gemiddeld wel sneller op dan de zomer. Dat komt vooral door het steeds verder verdwijnen van het zee-ijs op de Noordpool. "Dat zee-ijs bereikt tegenwoordig nog maar nauwelijks de Siberische kust. Boven het zee-ijs is de luchttemperatuur rond de min dertig graden. Zodra het ijs weg is, schommelt de temperatuur boven het water rond de nul graden. Dat is een enorm verschil, en mede daarom warmt dat noordpoolgebied zo snel op."
Onder klimaatwetenschappers is de snelle opwarming van het Arctische gebied een reden van grote zorg. Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met de permafrost, de permanent bevroren grond. Door de steeds hogere temperaturen, dooit de zogenoemde opdooilaag van de bodem tot op steeds grotere diepte.
"De warmte betekent steeds meer dooi en dus ook steeds meer verzakkingen van gebouwen of wegen", vertelt permafrostonderzoeker Jorien Vonk van de VU in Amsterdam. "Daarnaast zorgen temperaturen boven nul ervoor dat organisch materiaal in de bodem omgezet kan worden in broeikasgassen die de opwarming versterken."
Zichzelf versterkend effect
Natuurlijk zegt één record niks, zegt Vonk. Maar als het al zo vroeg in de zomer zo warm wordt, en de warmte ook langere tijd aanhoudt, leidt dat ertoe dat de bodem op grotere schaal en grotere diepte warmer wordt. "We zien tot nu toe al wel vrijwel overal opwarming in de permafrost, maar nog niet overal dooi."
"Waar ik mezelf de meeste zorgen over maak", zegt Vonk, "is het ontstaan van warme ontdooide lagen in de bodem, die omgeven zijn door bevroren grond. Dat noem je 'talik'. Als de winters niet koud genoeg meer zijn, of de zomers te warm (of alle twee), dan bevriest het onderste laagje van de opdooilaag niet meer. Microben in de grond blijven dan actief organisch materiaal afbreken, en zorgen voor verdere warmte. Dus zelfs als de grond op het oog bevroren lijkt, kan er daaronder een ontdooide laag zijn."
Dit wordt een zichzelf versterkend effect, zegt Vonk. "Je kunt dit vergelijken met een composthoop, die ook warmer kan zijn dan z'n omgeving. Dit proces krijgt de laatste jaren steeds meer aandacht, als gevolg van de milde winters in het poolgebied. Op dit moment vindt er onderzoek plaats om uit te zoeken hoe wijdverbreid dit effect plaatsvindt en wat de gevolgen ervan zijn."
Spitsbergen
Overigens is de regio rond Verchojansk niet het gebied dat het snelst opwarmt binnen de poolcirkel. Dat is namelijk Spitsbergen. Daar is de temperatuur gemiddeld met zes graden gestegen in de afgelopen zestig jaar, oftewel 1 graad per decennium. Bintanja: "Spitsbergen wordt als de echte hotspot van klimaatverandering gezien."
