RIVM-experts: 'Kans dat iemand heel vliegtuig besmet is buitengewoon klein'
Binnenkort kunnen Nederlanders weer met het vliegtuig naar een groot aantal Europese landen. Zolang zieke mensen daar eerlijk over zijn en thuisblijven, zijn ze bij het RIVM niet bang dat vliegtuigpassagiers elkaar op grote schaal zullen infecteren. Een heel vliegtuig besmetten "heeft zich nog nooit voorgedaan", zeggen hoofd infectieziektebestrijding Jaap van Dissel en Jacco Wallinga, verantwoordelijk voor de rekenmodellen.
De NOS sprak de experts over vliegreizen, de demonstratie op de Dam en ze reageren op de uitspraken van hun Zweedse collega, die erkent dat de aanpak in Zweden beter had gekund.
Inmiddels zijn de scholen alweer vier weken gedeeltelijk open. Kunnen we al concluderen dat het geen effect heeft gehad op de verspreiding van het virus?
Wallinga: "Wij zien geen enkel bewijs dat er meer besmettingen zijn nu de scholen weer open zijn gegaan. Wij kijken naar het besmettingsgetal, en zien geen verandering op 11 mei, als de scholen opengaan, en ook niet later die week. Wat je wel ziet is een hele lichte stijging, maar dat kan ook zijn doordat mensen zich iets minder aan de basisregels houden. Maar echt een duidelijk sprongetje, dat je kunt herleiden tot een gebeurtenis op 11 mei of iets daarna, zien we niet."
Duizenden mensen stonden deze week op de Dam in Amsterdam. Baart dat zorgen?
Wallinga: "Het is precies de situatie die je niet wilt hebben in deze fase van de epidemie. Bronnen- en contactonderzoek worden in deze fase opgestart. Als iemand op de Dam besmettelijk is geweest, kan hij moeilijk aangeven bij wie hij in nabijheid is geweest. Dan loopt het bron- en contactonderzoek dood. Dat is een hele grote bron van zorg. Los van het feit hoe risicovol het was."
Jullie Zweedse collega Anders Tegnell heeft deze week erkend dat de aanpak in Zweden beter had gekund. Ook in Nederland was het aantal doden hoger dan in de meeste andere Europese landen. Weten we al waarom?
Van Dissel: "Dat is natuurlijk een hele belangrijke vraag. Ik vind het typisch een vraag die je pas goed kunt beantwoorden als je op afstand staat, terwijl het nu nog maar heel kort achter de rug is."
"Je moet met name kijken wat de bevolkingssamenstelling en vergrijzing is. En welk deel van de kwetsbare personen binnen verpleeghuizen wordt verpleegd. Er zijn talloze factoren. (...) Ik denk dat als je naar westerse landen kijkt, je een heel vergelijkbaar beeld ziet waarbij kwetsbare ouderen getroffen werden. Ik denk dat we voorzichtig moeten zijn om te snel conclusies te trekken."
Wallinga: "Besmettingen in de verpleeghuizen zijn waarschijnlijk binnengekomen vanuit de algehele bevolking. Als je zo snel mogelijk probeert de epidemie in de algehele bevolking onder controle te krijgen, is dat een hele bepalende factor voor de verpleeghuizen. Dan zie je dat Nederland het wat de algehele bevolking betreft, best vergelijkbaar deed met landen als België, Frankrijk, Duitsland. Op dat punt is er niet zomaar iets te verzinnen wat we beter hadden kunnen doen."
Het is misschien moeilijk om te zeggen welke maatregelen meer of minder impact hadden. Maar kunnen we wel concluderen dat het beter was geweest om de maatregelen eerder te nemen?
Van Dissel: "De vraag is of het aantal personen dat de ziekte onder de leden had niet veel bepalender is. In Nederland zie je dat uitgebreide besmettingen hebben plaatsgevonden in de periode van carnaval. Toen hebben we op de rem getrapt. In dezelfde periode is op de rem getrapt in Friesland en Groningen, maar omdat daar bijna geen besmettingen waren heeft de uitbraak daar niet doorgezet. Dus ik denk dat dat soort factoren meespelen, naast ongetwijfeld snelheid en type maatregelen die men neemt."
Nogmaals: als je de maatregelen vijf dagen eerder had genomen, was de piek toch minder hoog geweest?
Van Dissel: "Dat moet je uitrekenen en dan zul je zien dat het verschil niet eens zo groot is. Kijk naar een land als Denemarken, waar men een aantal maatregelen eerder nam dan in Nederland. Toch kreeg het op hetzelfde moment de uitbraak onder controle. In Denemarken heeft nu 1,8 procent van de bevolking de ziekte gehad. In Nederland zeker 5,5 procent. Dus ik denk dat dit een complexere vraag is dan een factor eruit vissen en denken dat je het daarmee begrijpt."
Wallinga: "Als je maatregelen eerder had genomen had je een andere medewerking van de mensen gehad. Ik denk dat als het kabinet de maatregelen drie weken eerder had afgekondigd, de meeste mensen hadden gedacht: wat krijgen we nu?"
Hebben jullie vooraf berekend wat het ideale moment zou zijn?
Wallinga: "Nee. Wij berekenen wat de impact van maatregelen is. Wij rekenen niet een optimaal moment uit. Daarvoor moet je bij beleid zijn, niet bij de modellenmakers op het RIVM."
Nu we weer naar het buitenland op vakantie mogen, kunnen we ook weer vliegen. Wat weten we over het besmettingsgevaar in vliegtuigen?
Van Dissel: "Het is belangrijk dat de branche zelf criteria opstelt voor veilig vliegen. Dat zal nooit honderd procent zijn, maar het gaat er om dat de risicovermindering zo groot mogelijk is."
"We kennen een aantal situaties waarbij mensen met infectieziektes hebben gereisd, de Mexicaanse griep, gevorderde stadia van ebola, open tuberculose. Een van de dingen die je daaruit leert is dat als iemand met een besmettelijke ziekte aan boord is geweest zonder dat men het door heeft, dat het contactonderzoek beperkt kan blijven tot de personen die rond die persoon in het vliegtuig hebben gezeten."
Oftewel: de kans dat een heel vliegtuig besmet raakt door een persoon is klein?
Van Dissel: "Die is buitengewoon klein. Dat heeft zich nog nooit voorgedaan. Terwijl mensen brakend met ebola in toestellen hebben gezeten, bij wijze van spreken. En vaak heeft dat überhaupt geen besmettingen opgeleverd."
U zei in de Tweede Kamer dat het complexe materie is. Is het complexer dan een trein of bus?
Van Dissel: "Nee, het is daarmee te vergelijken. Alleen bij vliegtuigen moet men bijvoorbeeld stilstaan hoe de luchtverversing is. Daar zijn studies van. Over het algemeen is de lucht naar beneden gericht, wat gunstig kan zijn omdat de druppels meteen naar de grond gaan."
In treinen zitten minder mensen in een coupe om de anderhalve meter enigszins te respecteren. Waarom zou je dat in een vliegtuig niet doen?
Van Dissel: "Ik kan me voorstellen dat het ingewikkelder is om dat in vliegtuigen aan te kunnen houden, om toch nog tegen redelijke prijzen te kunnen vliegen. Maar in eerste instantie is het aan vliegtuigmaatschappijen om te laten zien dat de mensen die zij vervoeren op een veilige wijze doen. En dat begint met het feit dat iemand die vliegt thuis blijft als hij zich ziek voelt. Dus ik denk dat we daar zelf ook allemaal een belangrijke verantwoordelijkheid in hebben."