Niet voorspellen, maar 'nu-spellen' om economische schade coronacrisis te meten

Hoe groot is de economische schade op dit moment? Over die vraag breken economen nu hun hoofd. Want de situatie in het land verandert zo snel, dat de data die normaal gebruikt wordt om te meten hoe de economie er voor staat al achterhaald is als die na weken binnendruppelt.

Daarom zoeken economen naar andere manieren om houvast te krijgen. Geen werkloosheidscijfers of fabrieksdata dus, maar open- en dichtgaande slagbomen in de haven van Rotterdam of een automatische analyse van het sentiment in nieuwsberichten. 'Now casting' heet dat (in plaats van 'forecasting') en onder meer het Centraal Planbureau en Nederlandse banken storten zich daar al op.

Bijna eeuwenoud rekensysteem

"Ook voor ons is het sturen in de mist", zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp bij de presentatie van vier scenario's voor de Nederlandse economie de komende tijd. Dat er een recessie aankomt staat vast, maar ook voor het CPB is het nog niet te zeggen hoe stevig en hoe lang de economie krimpt.

"We proberen wel om sneller zicht te krijgen op economische ontwikkelingen, en om over te stappen op wat economen noemen now casting", legt Hasekamp uit. Maar dat vergt nogal een omslag van hoe de economie tot nu toe gevolgd werd bij het planbureau. "De nationale rekensystematiek is iets dat we sinds de jaren dertig gebruiken."

Er is al een team van datawetenschappers bij het CPB aan het werk om meer real-time data te verzamelen. Denk bijvoorbeeld aan cijfers over vervoer en verkeer, of aan betaalgegevens. "Maar het staat nog in de kinderschoenen. We kunnen die gegevens nu nog niet op een goede manier inzetten."

Vliegtuigen tellen en slagbomen

Ook buiten het CPB worden allerlei data aangegrepen door economen en analisten die grip proberen te krijgen op de economische situatie. Zo kijken ze bij ABN Amro naar informatie over de Rotterdamse haven die, direct of indirect, iets zegt over de internationale handel.

"Hoe vaak slagbomen open en dicht gaan, maar ook hoe lang ze open blijven, zegt iets over hoeveel vrachtwagens voorbij komen en hoe groot ze zijn", zegt Nora Neuteboom. Ze is senior econoom bij ABN Amro en werkt daar met een team van data-analisten, ingenieurs en economen aan het analyseren van continue binnenstromende informatie die iets kan zeggen over hoe de economie er op dit moment voor staat.

Goed nieuws en slecht nieuws

Sinds vorig jaar werkt Neuteboom met haar team aan een groot project samen met Kings College in Londen. Doel: het sentiment in het nieuws meten.

"We zijn allemaal wezens die reageren op behoeftes, op emoties zoals angst. En als we in de krant lezen dat het niet goed gaat met de economie, dan gaan we toch maar de aankoop van het nieuwe huis uitstellen. En als dat op grote schaal gebeurt, heeft dat hele reële economische effecten."

Een algoritme leest nu dagelijks ongeveer 10.000 Engelstalige en Nederlandstalige nieuwsartikelen uit en stelt vast of het sentiment daarin positief of negatief is. Dat heeft het geleerd door miljoenen recensies over bijvoorbeeld films of restaurants op internet te scannen en te beoordelen, waarna het handmatig nog is gecorrigeerd.

Neem het woord Corona. Neuteboom: "Eerst was dat gewoon een biertje, nu heeft het model geleerd dat het gepaard gaat met negatief sentiment." En dat stapelt zich op. In januari ging 6 procent van al het nieuws over Corona, nu is dat 70 procent.

Volgens de econoom is het sentiment nu op een even laag niveau als tijdens de afgelopen financiële crisis.

Waar rolt het geld nog

Ook de bank zelf zit natuurlijk op een schat aan informatie: de miljoenen transacties die de bank elke dag verwerkt. Die worden nu meteen als ze binnenkomen geanalyseerd.

Twee zaken vallen volgens Neuteboom op in de data van afgelopen weken. Nu cafés, restaurants of bijvoorbeeld wellness centra dicht zijn, geven mensen meer geld uit in supermarkten. Neuteboom: "Dus mensen gaan toch bijvoorbeeld speciaalbiertjes kopen, of net even lekkerder thuis eten."

En omdat veel winkels gesloten zijn is er een stijging van spullen die via websites worden verkocht.

Hamsterdag zegt niet alles

Toch zeggen transactiedata niet alles, waarschuwt ze. "Vrijdag 13 maart, de dag nadat de maatregelen werden aangekondigd, was een hamsterdag: een enorme piek in aankopen, vooral bij supermarkten. Maar daarna gingen de betalingen terug naar normaal. Dus je kunt niet zomaar zeggen, we trekken dit door naar de komende weken."