'Knuffels, geen kogels', maar in Mexico gaat het bloedvergieten door

• Carmen Nelissen

  redacteur Buitenland

Knuffels in plaats van kogels.

Met dat motto werd Andrés Manuel López Obrador in 2018 met een grote meerderheid verkozen tot president van Mexico. Hij zou breken met zijn voorgangers, het leger in de strijd tegen criminaliteit opzij schuiven en een einde maken aan alle corruptie.

Dit weekend een jaar geleden trad hij aan. López Obrador begon bij zichzelf: meteen na zijn aantreden zette hij het presidentiële vliegtuig te koop. Het kon allemaal wel wat soberder, vond hij. Daarna volgde een forse verlaging van de ambtenarensalarissen en begon hij allerlei sociale projecten.

Toch is hij inmiddels een stuk minder populair. Eerst steunde zo'n 80 procent van de Mexicanen hem, nu ligt dat rond de 60 procent. Die daling is deels te wijten aan de tegenvallende economie, maar het heeft vooral te maken met de vele moorden die elke dag worden gepleegd.

Vier moorden per uur

Sinds december vorig jaar zijn er volgens Mexicaanse media meer dan 32.000 mensen vermoord. Dat zijn er bijna negentig per dag en zo'n vier per uur. Het eerste jaar van López Obrador is daarmee hard op weg om het bloedigste jaar te worden sinds de jaren 90.

Verschillende recente incidenten onderstrepen het probleem, zegt correspondent Marc Bessems. "Denk aan de mislukte arrestatie van de zoon van drugsbaron El Chapo, vorige maand."

Veiligheidstroepen kwamen toen kort na Ovidio Guzmán's aanhouding in een hevig vuurgevecht met leden van het Sinaloa-drugskartel. Zeker acht mensen kwamen in Culiacán om het leven; Ovidio werd vrijgelaten.

López Obrador zei later dat hij het niet waard vond om voor de arrestatie van één crimineel de levens van meerdere mensen te offeren. "We willen geen doden. We willen geen oorlog."

Zo heftig ging het er in Culiacán aan toe:

Nog geen drie weken later kwam een Amerikaanse mormonenfamilie terecht in een hinderlaag. Zes kinderen en drie vrouwen werden door een drugskartel in hun auto doorzeefd met kogels.

De gewelddadige gebeurtenissen kwamen López Obrador op flinke kritiek te staan. Zijn troepen zouden in Culiacán gehaast hebben gehandeld en onvoorbereid zijn geweest.

Volgens Wil Pansters, hoogleraar en Mexicodeskundige aan de Universiteit Utrecht, heeft het imago van de Mexicaanse president een flinke deuk opgelopen. Toch botst López Obradors aanpak volgens Pansters niet met zijn veiligheidsstrategie. "Vanaf het begin af aan wil hij in plaats van alleen concentreren op een militaire aanpak, de onderliggende sociaal-economische problemen oplossen. Knuffels, in plaats van kogels."

Zo zijn er allerlei sociale projecten gelanceerd die moeten voorkomen dat jonge Mexicanen op het verkeerde pad terechtkomen. "Sinds kort krijgen jongeren bijvoorbeeld een financiële bijdrage van de overheid als ze bij een bedrijf stage gaan lopen", vertelt Pansters.

Nationale Garde

Dat López Obrador de voorkeur geeft aan sociale projecten in plaats van militaire inzet wil overigens niet zeggen dat hij helemaal niets doet tegen het geweld. Afgelopen voorjaar richtte hij een speciale organisatie op, de Guardia Nacional. Tienduizenden gardisten, afkomstig uit het leger en de politie, moesten onder meer de strijd aangaan met de drugskartels.

Maar in de praktijk is de Nationale Garde vooral druk met het tegenhouden van migranten, weet Tony Payan, Mexicodeskundige van de denktank Baker Institute. "Ongeveer de helft van de gardisten is momenteel geïnstalleerd aan de Mexicaanse zuidgrens", vertelt hij. Daar arresteren ze migranten die op weg zijn naar de VS.

"En met succes", zegt Payan. "Sinds mei dit jaar zijn de migratiecijfers enorm gedaald. In oktober werden 35.000 mensen opgepakt tegenover ruim 130.000 op het piekmoment in mei." Die daling kan overigens ook zijn veroorzaakt doordat zomers minder migranten de tocht wagen. Of de dalende trend doorzet, moet aankomend jaar blijken.

De andere 25.000 gardisten zijn verspreid over de rest van het land. Daar zouden ze wel drugscriminaliteit aanpakken. "Maar uit de afgeblazen arrestatie van El Chapo's zoon blijkt wel dat ze zich gedeisd moeten houden om confrontaties te voorkomen", zegt Payan.

De relatie tussen Mexico en de Verenigde Staten staat nog altijd onder druk. Met het oog op het aanstaande Amerikaanse presidentsverkiezingsjaar zal die er vermoedelijk ook niet beter op worden. Zo dreigde Trump eerder al met importtarieven als de Mexicanen niet zouden helpen bij het tegenhouden van migranten. Begin dit jaar kwam de grens vaak in het nieuws doordat hele groepen migranten naar de VS trokken. Daarop stuurde López Obrador uiteindelijk de helft van de Nationale Garde naar de zuidgrens.

"In feite heeft Trump zijn muur gewoon gekregen", concludeert Payan. "Hij is misschien niet van steen, maar hij doet hetzelfde werk en de Mexicanen betalen er alsnog voor."

Wil Pansters vindt het desondanks te vroeg om harde conclusies te trekken over het functioneren van López Obrador. "Zijn strategie vereist een heel lange adem, sociaaleconomische problemen verander je niet van de één op de andere dag."

Volgens Pansters vraagt de weg naar boven dus om geduld, het aantrekken van de economie en bovenal: het terugdringen van de criminaliteitscijfers. "Als López Obrador zijn dalende populariteit wil stoppen, moet hij de moordcijfers echt omlaag krijgen. De Mexicanen willen zich veilig kunnen voelen."