Nederlandse luchtaanval in Irak veroorzaakte zeker zeventig burgerdoden

• Ben Meindertsma en Lex Runderkamp

  researchredacteuren

Bij een aanval van een Nederlandse F-16 op een autobommenfabriek van IS in Irak zijn in 2015 zeker zeventig burgers gedood. Dat zeggen bronnen tegen de NOS en NRC. Door het bombardement werd een complete wijk in Hawija verwoest. Het was een van de bloedigste aanvallen van de internationale coalitie in de strijd tegen IS.

Het is de eerste keer dat duidelijk wordt waar Nederland heeft gebombardeerd in Syrië en Irak en hoeveel burgerslachtoffers daarbij zijn gevallen. Het kabinet zegt al jaren geen mededelingen te willen doen over concrete aanvallen en burgerslachtoffers vanwege de veiligheid.

Het Amerikaanse Pentagon bevestigt desgevraagd dat bij de aanval in de nacht van 3 juni 2015 zeventig burgers om het leven zijn gekomen. Ooggetuigen spreken van een veel hoger aantal doden, honderden gewonden en zeker 23 kinderen die zijn gestorven. Het ministerie van Defensie wil niet bevestigen dat Nederland betrokken was bij het bombardement.

Verslaggever Lex Runderkamp bezocht de plek waar de Nederlandse F-16-bom viel. Zo ziet het er daar uit:

Hoe de Nederlandse aanval zo gruwelijk mis kon gaan, is onduidelijk. De NOS en NRC hebben afgelopen zomer in Irak onderzoek gedaan naar het incident, en spraken daar met nabestaanden en autoriteiten. Daaruit blijkt dat bij de inwoners van Hawija algemeen bekend was dat er vluchtelingenfamilies verbleven rondom de fabriek. Toch is er gebombardeerd. Hawija was destijds in handen van IS.

De NOS sprak onder meer een Irakees die zegt dat hij als informant deze informatie wel heeft doorgegeven aan het Iraakse leger. Of die kennis de Nederlandse luchtmacht heeft bereikt, is onduidelijk.

Volgens het Pentagon is het incident zo groot geworden door de enorme hoeveelheid munitie die in de fabriek lag opgeslagen. Die veroorzaakte een tweede explosie, zei de Amerikaanse luchtmachtgeneraal John Hesterman na de aanval op een persconferentie van de coalitie. Volgens Hesterman was het "targetingproces" zeer zorgvuldig, en is er gebruikgemaakt van een vrij kleine bom. Over vluchtelingen ter plaatse heeft hij het niet.

Tweede Kamer

Aan Kamerleden is vorig jaar alleen verteld (.pdf) dat bij een aanval op een autobommenfabriek "zeer waarschijnlijk" burgerslachtoffers zijn gevallen. Over de ernst van het incident is de Tweede Kamer nooit geïnformeerd, ook niet toen er door Kamerleden specifiek naar is gevraagd. Dat het om het incident bij Hawija gaat, dat het zeker is dat er tientallen burgers bij zijn omgekomen, en dat er vluchtelingen verbleven is hun niet meegedeeld.

Het Openbaar Ministerie onderzocht vorig jaar de zaak en concludeerde dat er geen aanleiding is om over te gaan tot vervolgonderzoek. Het Pentagon kwam tot dezelfde conclusie. Het OM heeft geen onderzoek gedaan in Hawija.

Geen schadevergoeding

Uit de gesprekken met slachtoffers in Hawija blijkt ook dat schadevergoedingen niet tot nauwelijks worden uitgekeerd. Volgens minister Bijleveld van Defensie kunnen nabestaanden, bij nevenschade door Nederlandse vliegtuigen veroorzaakt, zich melden. "In eerste instantie moeten de Iraakse burgers terechtkomen bij de Iraakse autoriteiten", zei ze in mei in de Tweede Kamer.

Daarnaast bestaat er volgens de minister de mogelijkheid dat Nederland zelf schadevergoedingen uitkeert. "Mocht een Nederlandse inzet onverhoopt toch tot burgerslachtoffers leiden, dan zal per geval worden beoordeeld of er aanleiding is tot het betalen van schadevergoeding."

Verschillende nabestaanden en gedupeerden in Irak zeggen dat ze bij de Iraakse overheid hebben aangeklopt voor een schadevergoeding. Velen hebben nooit meer iets uit Bagdad gehoord. De autoriteiten van Hawija bevestigen dit. Andere slachtoffers zeggen dat ze smeergeld moesten betalen, voordat ze een vergoeding kregen uitgekeerd.