Nederland wil berechting IS'ers in Irak
Er moet een ad-hoctribunaal komen om IS-strijders te berechten, en bij voorkeur in Irak. Daarover praten ministers van Buitenlandse Zaken van twintig landen in New York in de marge van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Het initiatief komt van Nederland.
Minister Blok vraagt om meer samenwerking en wil Nederlandse deskundigheid beschikbaar stellen. "De daders mogen niet wegkomen met de gruweldaden die ze hebben gepleegd", zegt hij. Concreet stelt Nederland 1,6 miljoen euro beschikbaar via Interpol om de politie en justitie in Irak te helpen.
De door de VN ondersteunde Bewijzenbank Syrië en een onderzoeksteam van de Verenigde Naties in Irak zijn al geruime tijd bezig om bewijsmateriaal te verzamelen van de misdaden van IS. Dus nu is het volgens Blok tijd voor de volgende stappen: vervolging en berechting.
Immense opgave
In kampen in Noord-Syrie zitten naar schatting 28.000 IS-strijders en hun familieleden vast. In Irak zijn dat er 20.000. Nog afgezien van de enorme hoeveelheid werk om al die mensen te berechten is het een extra complicatie dat ze heel veel verschillende nationaliteiten hebben. Daardoor kunnen er wel vijftig landen betrokken zijn bij de berechting en de manier waarop dat moet gebeuren.
Veel landen, waaronder Nederland, zijn voorstander van berechting in de regio. Dat voorkomt ingewikkeld transport van potentieel gevaarlijke verdachten. Bovendien zijn getuigen ook voornamelijk in de regio aanwezig en zou het een voorbeeldfunctie hebben dat IS-strijders daar worden berecht waar ze ook hun misdaden hebben gepleegd.
Snelheid
De tijd dringt. In Noord-Syrie staan de kampen onder toezicht van de door Koerden geleide SDF. Die organisatie leunt zwaar op Amerikaanse troepen en financiering. President Trump heeft al een paar keer gedreigd zich terug te trekken uit Syrië en heeft Europese landen opgeroepen om hun onderdanen uit het strijdgebied weg te halen voordat ze ontsnappen. Mocht dat gebeuren, dan ontkomen die IS'ers niet alleen aan vervolging, maar verdwijnen ze uit beeld en zetten ze mogelijk hun gewelddadige strijd voort.
Een andere reden waarom het overleg over berechting haast heeft, is een mogelijke campagne van IS om zijn strijders uit de kampen te bevrijden. Het Institute for the Study of War publiceerde onlangs berichten uit sociale media over een oproep die IS-leider Baghdadi op 16 september zou hebben gedaan om gevangenen te bevrijden. Volgens die berichten zouden de komende weken de eerste bevrijdingsacties moeten plaatsvinden.
Andere opties
Als er een akkoord met Irak tot stand komt over berechting moeten er over veel zaken waarborgen en garanties worden afgesproken. Zo kent Irak de doodstraf, maar die straf zou niet mogen worden opgelegd door dit ad-hoctribunaal. Ook de juridische bijstand aan verdachten en consulaire hulp moeten dan goed worden geregeld, inclusief de kwaliteit van de gevangenissen waarin verdachten hun proces afwachten.
Hoogleraar Internationaal Recht en advocaat Geert-Jan Knoops ziet niets in het voorstel. Daarvoor is het aantal van 20.000 IS-strijders te groot, denkt hij. Hij stelt voor de verdachten over verschillende landen te verdelen en op grond van een "specifiek model" te berechten.
Andere mogelijkheden om tot berechting te komen, lijken moeizaam en traag te verlopen. Het lijkt uitgesloten dat Rusland in de VN-Veiligheidsraad goedkeuring zou geven aan de oprichting van een VN-tribunaal zoals is gebeurd in het geval van voormalig Joegoslavië, Rwanda, Cambodja, Sierra Leone en Libanon. Het Internationale Strafhof is geen optie omdat Irak en Syrië dat niet erkennen.