Miljoenen Oeigoeren worden in China onderdrukt, en de situatie verslechtert

• Wim Kopinga

  redacteur Online

Het is vandaag precies 10 jaar geleden dat Peking de grip op Oeigoerse minderheid begon te versterken. Sindsdien is de regio veranderd in een politiestaat, zegt correspondent Sjoerd den Daas. "Ze worden onderdrukt en gediscrimineerd. Op straat hangen vrijwel overal beveiligingscamera's en de overheid kan zelfs volledig meekijken op smartphones."

Destijds was de noordwestelijke provincie Xinjiang een onrustige regio. In het gebied waar de Oeigoeren wonen pleegde de bevolking aanslagen, omdat het onafhankelijk van China verder wilde. Door de reactie van de Chinese overheid liepen de gemoederen op. Uiteindelijk leidden geruchten dat Oeigoeren twee Han-Chinezen, de etnische meerderheid in China, zouden hebben verkracht tot in enorme gevechten tussen de twee bevolkingsgroepen. Demonstraties escaleerden en op 5 juli 2009 ontstonden er rellen. Honderden mensen kwamen aan beide kanten om het leven.

Sindsdien is de grip vanuit Peking op de regio toegenomen. "Want de Oeigoeren leven in een regio die belangrijk is voor China", zegt correspondent Sjoerd den Daas. "De provincie Xinjiang is rijk aan grondstoffen, en is ook een cruciaal punt binnen de nieuwe zijderoute. Daarom is de regio economisch belangrijk."

Met die nieuwe handelsroute wil China de wereldhandel (nog) meer naar zijn hand zetten:

Ondertussen is de provincie Xinjiang sterk verschillende van de rest van China. Ver weg van Peking spreekt men een eigen taal en heeft het een eigen religie (de islam) en cultuur. Mensen hebben bovendien meer uiterlijke kenmerken van omliggende landen dan van de Chinezen. Oeigoeren zijn verwant aan de Turken. "Als je daar rondloopt lijkt het meer op Centraal-Aziatische landen in de regio", zegt Den Daas. "Je denkt eerder aan Kabul dan aan Peking."

Een deel van de bevolking vindt daarom dat het recht heeft op een eigen land en cultuur. Doordat de eigen staat al eerder uitgeroepen werd, is China nu nog steeds bang voor terrorisme en onrust in de regio. De regering doet daarom een poging om de bewoners om te vormen.

"Ze doen dat door van de regio een soort politiestaat te maken", zegt Den Daas. "Op een gemiddelde straathoek is het aantal camera's met gezichtsherkenning niet op twee handen te tellen. Je ziet daarnaast overal politiechecks. De bevolking wordt etnisch gediscrimineerd."

Waar Han-Chinezen gewoon door kunnen lopen, moeten Oeigoeren blijven staan. Inwoners moeten een app installeren die hun telefoon doorzoekt. "Dan wordt er gekeken of er niet een koran op de telefoon staat, of dat je contact heb gehad met het buitenland. De overheid in China heeft inzage op alles wat er op die telefoon gebeurt." Afgelopen week werd bekend dat deze app nu ook bij toeristen in de provincie wordt geïnstalleerd.

In de rest van China is de overheid ook bezig met hevige surveillance, maar op minder grote schaal. De provincie Xinjiang wordt volgens Den Daas gebruikt als proeftuin voor andere delen in het land, terwijl er culturele en etnische zuivering plaatsvindt.

Volgens schattingen zitten er momenteel minstens anderhalf miljoen mensen vast in zogenoemde 'anti-extremismecentra'. In de praktijk zijn dit straf- of concentratiekampen waar de bevolking onder erbarmelijke omstandigheden verblijft. De BBC onthulde gisteren dat ouders en kinderen door die kampen van elkaar gescheiden worden. Dit was al bekend, maar de schaal waarop was niet eerder in kaart gebracht.

Cultuur weggevaagd

Talloze ouders worden vastgezet, terwijl er kostscholen uit de grond gestampt worden waar kinderen heen gestuurd worden. Contact wordt zo onmogelijk gemaakt. "Er groeit daardoor nu een hele generatie op die niet de bagage van de ouders meekrijgt. Niet de taal, niet de religie en niet de cultuur: alles wat de Oeigoeren maakt wordt weggevaagd."

"Tien jaar geleden vond er ook al onderdrukking plaats", zegt Den Daas. "Maar ten opzichte van nu hadden Oeigoeren toen nog de kans om zichzelf te zijn. Zonder al te grote problemen konden ze hun geloof belijden. De wereld van toen is er nu niet meer voor de bevolking. En voorlopig wordt het ook niet meer zoals het was."