Vredesplan voor het Midden-Oosten: veel geld, weinig enthousiasme

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Geld lost niet alle problemen op, wordt er weleens gezegd. Maar Jared Kushner laat zich niet weerhouden. Kushner, schoonzoon van de Amerikaanse president Donald Trump, is architect van een plan voor het Midden-Oosten dat vandaag in de Arabische eilandstaat Bahrein wordt besproken.

Hij probeert zo'n 50 miljard dollar los te krijgen om de welvaart van de Westelijke Jordaanoever, Gaza, Jordanië, Egypte en Libanon te stimuleren. Dat klinkt als een puur economisch plan, maar het is bedoeld als eerste aanzet naar vrede tussen Israël en de Palestijnen.

Afwezig

De beoogde geldschieters van het project zijn in Bahrein vertegenwoordigd: zowel de Golfstaten Saudi-Arabië en Qatar als privé-investeerders. Andere Arabische landen zijn ook aanwezig: onder andere Egypte, Marokko en Jordanië.

De EU stuurt een "technische deskundige". Maar er ontbreken ook een paar cruciale gezichten, want de Palestijnen gaan niet in op de uitnodiging en de Israëlische regering is bewust niet uitgenodigd.

De afwezigheid van deze twee centrale spelers komt Kushner niet slecht uit. Hij wil namelijk alle netelige politieke kwesties pas in een latere fase aan de orde stellen. Naar zijn idee zal economische voorspoed de angel uit het conflict halen. Zijn plannen worden schertsend de deal of the century genoemd, maar Kushner zegt zelf dat het gezien moet worden als de "kans van de eeuw".

De ambitieuze economische stimuleringsplannen van de Amerikanen voorzien onder meer in een miljoen nieuwe banen voor Palestijnen, het liberaliseren van de Palestijnse economie en miljardeninvesteringen in de infrastructuur. Onderwijs, zorg en openbaar bestuur worden ingrijpend vernieuwd.

De Palestijnen zijn resoluut tegen de aanpak van Kushner. De Palestijnse topdiplomaat Saeb Erekat schrijft in een verklaring dat "het volle economische potentieel van Palestina alleen kan worden bereikt door het opheffen van de Israëlische bezetting en het respecteren van het internationale recht en de resoluties van de VN". Met andere woorden: eerst vredesonderhandelingen, daarna pas de economische situatie aanpakken.

"Een gemiste kans", zegt Hanna Luden, directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI). "Weer wordt de Palestijnen iets aangereikt en weer zeggen ze nee."

De afwezigheid van de Palestijnen stemt Luden somber over de levensvatbaarheid van Kushners plannen. "Ik kan me het wantrouwen van de Palestijnen voorstellen, want ze zijn misschien bang dat de voorstellen die er gaan komen niet zullen bevallen. Maar je kunt alleen onderhandelen over je toekomst als je aan tafel zit. Als je me vraagt of Kushners plan gaat lukken, ben ik bang van niet."

Ludens pessimisme wordt gedeeld door het Joodse persagentschap Jewish Telegraphic Agency, dat in een redactioneel commentaar schrijft dat "de deal van de eeuw er steeds meer uitziet als een kletspraatje met koffie".

Een deel van de brede kritiek op de plannen van de Amerikanen heeft te maken met de boodschapper zelf. Jared Kushner wordt in veel kringen niet serieus genomen, legt Angélique Eijpe, bestuurslid en mede-oprichter van de One State Foundation, uit.

"Om vrede te bereiken in het Midden-Oosten heb je expertise nodig. Als onroerendgoedmagnaat is hij niet de eerste waar je aan denkt wat dat betreft. Daarnaast wordt hij met name door de Palestijnen niet gezien als neutrale bemiddelaar, en dat is hij in feite ook niet."

Ambassade

Eijpe doelt onder meer op Kushners nauwe en langdurige banden met Israël, de steun die een lid van zijn team heeft uitgesproken voor Israëlische annexatie van Palestijns gebied op de Westelijke Jordaanoever en zijn eigen twijfels over de bestuurlijke competentie van de Palestijnen.

Daarnaast heeft de VS veel goodwill onder de Palestijnen verspeeld door de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en het stopzetten van miljoenen dollars steun aan de Palestijnse Autoriteit en de VN-hulporganisatie in Palestijns gebied, de UNRWA.

Maar ook de verwachte miljardendonaties en inhoud van de besprekingen in Bahrein overtuigen veel waarnemers niet. "Dit plan is een voorbeeld van zogeheten economic peace", zegt Eijpe. Geld ertegenaan smijten lost het echte probleem niet op. "Dat werkt niet. Dat is het paard achter de wagen spannen."

Hanna Luden van het CIDI ziet daarentegen de aanpak van Kushner wel zitten. "Wij signaleren dat ook Arabische landen beseffen dat het anders moet. De Palestijnen moeten niet alleen maar eerste hulp krijgen, maar de kans om economische vooruitgang te boeken en onafhankelijk te worden. Nu zijn ze afhankelijk van andere landen. Dat moet veranderen."

De argwaan tegen Kushner begrijpt ze wel, zegt ze. "Ik kan me het wantrouwen wel voorstellen, want hij heeft ook zijn belangen. Dat heeft iedereen. Maar het feit dat hij bemiddelt wil niet zeggen dat hij bepaalt."

Door de politieke aspecten van zijn vredesplan achter te houden, verhoogt Jared Kushner de spanning. Hij zegt zelf het juiste moment te willen bepalen voor dat controversiëlere deel van het proces. Volgens Israëlische kranten wil hij het premier Netanyahu ook niet moeilijk maken door een vredesoverleg te starten tijdens de verkiezingscampagne in Israël.

Maar sommige critici geloven niet eens dat er een politiek deel van het plan bestaat. Onder wie Mouin Rabbani, onafhankelijk Midden-Oostendeskundige in Washington. "Je kunt mij niet wijsmaken dat als de Amerikanen echt bezig waren met zo iets belangrijks, dat het niet zou uitlekken. Maar er is geen lek. Dat komt omdat er ook geen inhoudelijk vredesplan is."