Langdurige stroomuitval kan ook in Nederland, en we zijn niet voorbereid
Je zit op je werk achter je bureau en plotseling stopt je computer ermee. Je kijkt naast je en je blijkt niet de enige met dat probleem te zijn: de stroom is uitgevallen. "Dat zal zo wel weer voorbij zijn", denk je. Maar een paar uur later vraag je je toch af of er iets ergers aan de hand is.
Een theoretisch scenario? Niet voor 48 miljoen inwoners van vijf Zuid-Amerikaanse landen waarvan delen vorige week zonder stroom zaten. In Oekraïne zaten in 2015 honderdduizenden mensen zonder stroom na succesvolle hacks van energiecentrales.
Ook in Nederland zijn we daarvoor niet immuun, blijkt uit onderzoek van de NOS. De gevolgen van een grote stroomstoring zijn enorm. We zijn namelijk steeds afhankelijker van elektriciteit en als dit langdurig wegvalt, komen we als land in de problemen. De lijst van zaken die we als vanzelfsprekend beschouwen, maar dan uitvallen, is enorm.
Benieuwd wat er van uur tot uur gebeurt bij grootschalige stroomuitval? Kijk de video:
In de directe omgeving gaat het licht niet meer aan en heb je geen internet of televisie meer. Als je op drie hoog of hoger woont kun je de wc nog maar één keer doortrekken, doordat de waterdruk wegvalt. In de openbare ruimte zijn er ook veel voorzieningen waar je niet meer op hoeft te rekenen. Pinnen kan niet, waardoor de supermarkt nauwelijks meer functioneert - kijk naar de gevolgen van de pinstoring bij de Albert Heijn vorige week.
Treinen vallen midden in weilanden stil. Trams en metro's rijden ook niet meer. Spoorbomen gaan niet meer open of dicht. Tanken kan niet en verkeerslichten vallen uit. Als zo'n stroomstoring begint op een doordeweekse dag, als iedereen op zijn werk is, ontstaat overal chaos: thuiskomen wordt een hele opgave.
Mensen moeten massaal zonder openbaar vervoer vanuit hun werk naar huis, waardoor de drukte toeneemt terwijl verkeerslichten het niet meer doen. Het gsm- en 4G-netwerk doen het nog maar 2 tot 3 uur. Daarna zijn de accu's die die netwerken in de lucht houden leeg.
Vanaf dat moment is je smartphone alleen nog functioneel als zaklamp. Voor informatievoorziening ben je dan aangewezen op de rampenzenders op de radio. Je internetverbinding thuis is er al mee gestopt, omdat de router geen stroom meer krijgt en na een paar uur vallen ook de wijkcentrales uit.
Mocht de stroom in Nederland langdurig uitvallen dan liggen daar noodplannen voor klaar bij de nationale overheid en de veiligheidsregio's. Daarin staan zaken waar rekening mee gehouden moet worden. Vanaf 2 uur stroomuitval moet er bijvoorbeeld rekening gehouden worden met "problemen bij penitentiaire inrichtingen", staat in het noodplan van een veiligheidsregio. Vanaf 8 uur zal er rekening gehouden worden met "veesterfte als gevolg van uitval airconditioning of verwarming".
Na een periode van 8 uur stoppen de plannen. Op stroomuitval die langer duurt, zoals in Zuid-Amerika vorige week, is ons land niet voorbereid. Bij het Nationaal Crisiscentrum wordt bovendien gezegd dat er na een landelijke storing van 4 uur al flink geïmproviseerd moet worden. "Dan doen we een beroep op het gezonde boerenverstand."
De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) waarschuwde vorige week dat het platleggen van digitale systemen Nederland kan ontwrichten. Er zijn nauwelijks analoge terugvalopties, en dat maakt ons land zeer kwetsbaar voor cyberaanvallen.
Vorige week zaten er in Zuid-Amerika 48 miljoen mensen zonder stroom:
Afgelopen weekend onthulde The New York Times dat de Verenigde Staten geïnfiltreerd zijn in het Russische stroomnet, om zo Russische hackactiviteiten op Amerikaanse bodem te kunnen wreken.
Over buitenlandse hacks van Nederlandse energiecentrales is nog nooit iets naar buiten gekomen, maar het is onmogelijk uit te sluiten, geeft netbeheerder Tennet toe.
Bovendien zijn er zeker kansen, zegt Frank Groenewegen van beveiligingsbedrijf Fox-IT. "Als we hacktests uitvoeren bij bedrijven in de energiesector, komen we altijd wel het kantoornetwerk binnen." Vanuit dat netwerk zou een aanvaller kunnen doorstoten naar het netwerk waarop de aansturing van energiesystemen is aangesloten.
Niet onmogelijk
Makkelijk is dat zeker niet, maar onmogelijk ook niet, denkt ethisch hacker Willem Westerhof van Qbit. "Als één centrale omvalt, kan het stroomnet dat aan. Je haalt het niet zomaar uit de lucht, maar we weten dat er manieren zijn waarop het kan."
En zelfs als je dat in een Nederlandse centrale niet lukt, kan het misschien wel bij de buren. "Er is eigenlijk niet zoiets als een echt Nederlands stroomnet, heel Europa hangt aan elkaar", zegt Westerhof. Landen kunnen elkaars stroomstoringen opvangen, maar elkaar ook meeslepen bij problemen. "Als je echt moeite doet, kun je dat hele Europese stroomnet op die manier uit de lucht halen." Dat is wel voorbehouden aan aanvallers met bijzonder veel technische vaardigheden en geld: denk aan buitenlandse inlichtingendiensten.
Dat het nog niet is gebeurd, komt dan ook niet doordat het technisch niet kan, maar omdat niemand de behoefte had om dat te doen, denkt Westerhof. Dat komt ook juist door de grote gevolgen. "Als je besluit dit te doen, kun je dat niet meer terugdraaien, zelfs al zou je dat willen. En er komt dan sowieso een grondig onderzoek, waaruit jouw betrokkenheid kan blijken." En dat zou weer tot represailles kunnen leiden.
Noodplannen zijn er, maar hebben we daar wat aan?
Experts en verantwoordelijken bij het Nationaal Crisiscentrum en bij de ministeries van Justitie en Veiligheid en Economische Zaken geven aan dat er veel plannen klaarliggen, voornamelijk bij de 25 veiligheidsregio's. Maar ze zetten vraagtekens bij het nut van deze noodplannen als de stroom in Nederland echt langdurig en op grote schaal wegvalt.
"Daar moet je niet al te hoge verwachtingen van hebben", zegt Menno van Duin, lector crisisbeheersing van het Instituut Fysieke Veiligheid, een autoriteit op dit gebied. "Als je een stroomstoring van grote omvang hebt, gaan er ongetwijfeld heel veel dingen mis. Het is een illusie dat we ons daarop kunnen voorbereiden. De werkelijkheid houdt zich nu eenmaal slecht aan de plannen."
"Je zou eigenlijk heel Nederland een keer zonder stroom moeten zetten en dan eens zien", zegt Gijs de Kruijff, het hoofd van het Nationaal Crisiscentrum. "Maar dat kan niet." Hij denkt dat we in geval van grootschalige stroomuitval daarom "een beroep moeten doen op de zelfredzame samenleving".
Dat bevestigt Van Duin. "Wat je als overheid moet doen hangt simpelweg af van de problemen die optreden. Als het 35 graden is en de elektriciteit uitvalt heb je een aantal problemen. Dan moet je op bepaalde plekken, als bejaardentehuizen en ziekenhuizen, écht gaan koelen. Als het flink vriest loop je weer tegen andere problemen aan. We maken er dan maar het beste van."
