China lijkt naar machtig wapen te grijpen: zeldzame metalen
De Chinese president Xi Jinping bracht deze week een bezoek aan een zeldzame metalenfabriek in China. Het was stof voor speculatie over de vraag of hij hiermee een boodschap wil uitzenden, namelijk dat de VS niet moet vergeten hoe afhankelijk het land is van Chinese grondstoffen. Een pijnlijk punt in de hoogoplopende handelsoorlog.
Zeldzame metalen en andere bijzondere grondstoffen vormen een machtig wapen voor China. Wereldwijd zijn de stoffen onmisbaar voor de elektronica- en energie-industrie, en China heeft verreweg de meeste mijnen in handen.
De wereldproductie van zeldzame aardelementen is voor het leeuwendeel in Chinese handen. Schattingen lopen uiteen van 84 procent volgens de Amerikaanse geologische dienst tot aan negentig procent.
Windmolens, batterijen en raketten
Zeldzame aardelementen zijn erg belangrijke bouwstoffen voor allerlei moderne technologieën. Neem je mobiele telefoon, zegt Michel Rademaker van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. "Als je die materialen niet zou hebben, wordt je telefoon drie keer zo groot." Ook voor bijvoorbeeld windmolens, elektrische auto's, nieuwe generaties batterijen en defensietoepassingen als straalmotoren, satellieten en stuursystemen voor raketten zijn de elementen onmisbaar.
Buiten China is er op dit moment alleen een grote mijn in Australië, en die kan slechts een klein deel van de benodigde stoffen leveren. De VS had zelf wel een mijn en was lang zelfs de grootste producent van de zeldzame grondstoffen ter wereld. Maar nadat de productie in China in de jaren tachtig flink op gang was gekomen, sloot de mijn in Californië. Pogingen om die weer nieuw leven in te blazen, om minder afhankelijk te worden van China, kwamen de laatste jaren niet echt van de grond.
Nu onderzoekt het Amerikaanse ministerie voor Energie of het zeldzame metalen kan winnen door ze te recyclen uit lampen. Voor toepassingen in nieuwe technologieën zijn vaak maar kleine hoeveelheden nodig.
Teruggedraaid
De grote afhankelijkheid van China baart de VS, zeker nu, zorgen. De stoffen kwamen in de huidige handelsoorlog oorspronkelijk op de lijst voor verhoogde importtarieven, maar de Amerikaanse haalden ze er bij nader inzien toch weer vanaf. Ze kunnen niet zonder.
Dat zien ze ook in China. In de Global Times, een Engelstalige krant die fungeert als spreekbuis van de Communistische Partij, verscheen enkele dagen geleden een vlijmscherp commentaar.
"Waarom heeft de VS gedreigd om tarieven te verhogen over "praktisch alle overgebleven import uit China" maar bleven zeldzame aarden gespaard? Het antwoord is simpel: zonder een betrouwbare eigen toevoer is de VS afhankelijk van China om hun strategische industrieën te voorzien", schreef de spreekbuis van de Chinese regering.
Smerig klusje
Er is een reden dat deze mijnindustrie buiten China nauwelijks van de grond komt, legt Rademaker uit. "Die erts die je uit de grond haalt moet je afpellen om de aarde eruit te halen. Dat gaat met chemische baden." Een smerig klusje dus, waarbij meespeelt dat de regels voor milieu en arbeidsomstandigheden in China soms soepeler zijn dan in andere landen.
"Bij een aantal van die processen komt er nog thorium vrij", aldus Rademaker. "Dat is licht radioactief. Kortom, de afgelopen dertig jaar heeft niemand de behoefte gehad die mijnen in stand te houden. Want dat kon goedkoop uit China gehaald worden."
China zal het levensbloed van de Amerikaanse high tech sector controleren.
Dat kan nu door de handelsoorlog anders liggen, maar een nieuwe mijn krijg je niet zomaar uit de grond gestampt. Rademaker: "Dat kost tussen de 8 en 14 jaar. Vanwege vergunningen, en je hebt ook grote investeringen nodig."
De commentator van de Global Times zegt dat dat lang genoeg is voor China om de handelsoorlog met de VS te winnen. "In de tussentijd zal China's monopolie op de productie van zeldzame aarden Peking helpen het 'levensbloed' van de Amerikaanse hightech-sector te controleren."
De Chinese buitenlandwoordvoerder Lu Kang is vooralsnog minder uitgesproken. Op vragen over het bezoek van de president aan de fabriek zei hij tegen internationale media: "Het is normaal dat Chinese leiders relevant industrieel beleid in China onderzoeken, en ik hoop dat je niet teveel associaties zult maken."
Wel voegt hij toe: "Ik heb al gezegd dat de economische en handelsbetrekkingen tussen de Chinees en de VS gebaseerd moeten zijn op respect, gelijkheid en wederzijds voordeel."
Export beperkt
Dat China over mogelijkheden beschikt om de export van zeldzame metalen naar andere landen te reguleren, is afgelopen jaren duidelijk gebleken. In 2012 legde het land de export van de aardmetalen en enkele andere stoffen aan banden. "Daarmee dwing je buitenlandse bedrijven die de stoffen nodig hebben om in China te produceren", aldus Rademaker.
Het land trok de restricties na ingrijpen van wereldhandelsorganisatie WTO weer in, nadat de VS en de EU daar jarenlang op hadden aangedrongen. Maar daar kwamen licenties voor terug, die uiteindelijk hetzelfde effect hadden. De vergunningen om zeldzame aardmetalen binnen China te produceren waren gelimiteerd. Doordat vervolgens vooral Chinese bedrijven de stoffen afnamen, was de toegang voor buitenlandse bedrijven alsnog beperkt.
Samen met Australië
Een volledige exportstop van zeldzame metalen naar de VS is een troefkaart, een aas in de handen van China, schrijft de commentator in de Chinese staatskrant. "Maar dat is niet de enige manier om de Amerikaanse economie pijn te doen." Zo kunnen Chinese producenten ook besluiten hun prijzen te verhogen.
Dat betekent dat de VS, en ook de EU als die indirect geraakt wordt, met een plan moeten komen. Rademaker: "Als je de energietransitie wil doorvoeren, als je voor de elektrificatie van mobiliteit wil zorgen, dan moet je een alternatief vinden."
Het zal geen toeval zijn: maandag maakte het Australische Lynas, eigenaar van de enige grote mijn buiten China, bekend te gaan samenwerken met in Amerika gevestigde BlueLine. Samen worden ze naar eigen zeggen de enige grootschalige producent van onder andere zware zeldzame aardmetaalproducten buiten China en willen ze "een zekere bron van zeldzame aardmaterialen" veiligstellen.