Europees migratiebeleid muurvast: ‘EU-leiders vechten elkaar de tent uit’

• Bijou van der Borst

  redacteur Bureau Brussel

"Dit is niet het moment om bang te zijn", zei de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, in 2015 in een toespraak over migratie. "Europa kan niet alle ellende in de wereld huisvesten. Maar we moeten dit wel in perspectief zien."

Vier jaar later is van alle stapels onafgewerkte dossiers op het bureau van Juncker, dat over asiel en migratie veruit het dikst. De afgelopen jaren steggelden Europese leiders over een gezamenlijk beleid over migratie, maar dat is met de Europese verkiezingen in aantocht nog steeds niet in zicht. Hoe kan dat?

Eerst maar eens de cijfers. Hoeveel migranten kwamen er aan in Europa? Waar zijn ze nu? En is de migratiecrisis eigenlijk opgelost? Correspondent Thomas Spekschoor praat je bij:

Terug naar 2015. Meer dan een miljoen mensen kwamen toen aan in Europa, beduidend meer dan het jaar daarvoor. De toename had vooral te maken met de oorlog in Syrië, al meldden ook veel mensen uit Irak en Afghanistan zich aan de grenzen van de EU.

Vooral de toestroom van bootjes uit de Middellandse Zee, waarover in de media veelvuldig werd bericht, leidde tot onrust bij Europese leiders. Die spoedden zich regelmatig naar Brussel, op zoek naar een gezamenlijke oplossing. Vooral onder Zuid-Europese leiders was daar behoefte aan: zij moesten veruit de meeste mensen opvangen, terwijl het draagvlak daarvoor onder de eigen bevolking snel afnam.

Dublin-conventie werkt niet

Europese regels voor de opvang en registratie van migranten waren er ook toen al. In 1990 is in de zogenaamde Dublin-conventie afgesproken dat het land waar een migrant zich als eerste meldt, ook verantwoordelijk is voor registratie en opvang van die persoon. Enkele jaren later werd dat ook vastgelegd in de Europese wet.

"Maar het systeem werkt niet probleemloos", zegt Koos Richelle. Als voorzitter van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken werkt hij aan een onderzoek over de Dublin-regels. "In 2015 en 2016 kwamen er zo veel mensen binnen dat de zuidelijke EU-landen niet in staat waren ze allemaal te registreren. Migranten zijn door Europa gereisd, terwijl ze zich bij aankomst in Europa meteen hadden moeten melden."

Europese leiders kwamen daarom met andere maatregelen. Er kwam een deal met Turkije, dat in ruil voor financiële steun vooral vluchtelingen uit Syrië opving. En om migratie uit Afrika te ontmoedigen, sloten de Italianen een deal met Libië. De kustwacht daar kreeg trainingen, schepen en geld om migranten uit zee op te pikken en terug te brengen naar de Libische kust.

"De Europese Unie is goed in doortastend reageren bij een grote crisis", zegt Jeroen Lenaers (CDA). Hij hield zich in het Europees Parlement bezig met maatregelen rond migratie. "Maar inmiddels komen er minder bootjes aan en minder mensen binnen", merkt Lenaers op. "De druk op nationale regeringen om voor een verdere oplossing te zorgen is daarom veel minder groot."

'Ze moeten er een klap op geven'

Aan voorstellen voor maatregelen was er bij de Europese Commissie in elk geval geen gebrek. Voorzitter Jean-Claude Juncker stelde afspraken voor over hoe EU-landen migranten moeten registreren en onderling verdelen. Na veel discussie werden die ook goedgekeurd door het Europees Parlement, maar uitgevoerd werden ze nooit.

"De oplossingen liggen er", zegt Richelle. "De regeringsleiders in de Europese Raad moeten er alleen nog maar een klap op geven." "Maar daar vechten ze elkaar de tent uit", vult Europarlementariër Judith Sargentini (GroenLinks) aan. Sargentini onderhandelde namens het Europees Parlement over de terugkeer van illegalen.

In de Europese Raad botsen de verschillende windstreken. West-Europese landen willen al aan de grenzen van Europa de gegevens van asielzoekers natrekken en hun vingerafdrukken nemen, terwijl Zuid-Europese leiders vrezen dat dat hen te veel werk zal kosten. Zij pleiten voor een Europese verdeelsleutel voor vluchtelingen, maar daar gaan Oost-Europese landen dan weer niet mee akkoord. Die willen alleen christenen opvangen, uit angst dat migranten hun cultuur zouden veranderen. "Je scoort goed bij kiezers door je te verzetten tegen migratie en angstverhalen op te hangen", zegt Richelle.

Alleen maar onenigheid

"Gezamenlijk zijn ze het dus nergens over eens en komt er niets", concludeert Europarlementariër Lenaers. De enige maatregel die de Europese Commissie heeft kunnen doorvoeren, is dat de Europese grens-en kustwacht wordt uitgebreid van 1500 naar 10.000 manschappen. Dat besluit wordt in 2027 van kracht.

"Maar als er voor die tijd opnieuw duizenden mensen in bootjes onze kant op komen, lopen we tegen dezelfde problemen aan als vier jaar geleden", zegt Richelle. "De Europese Unie is niet voorbereid op een nieuwe migratiecrisis."

Nieuwe maatregelen komen er pas na de Europese verkiezingen van 26 mei. Met een nieuwe Europese Commissie, een nieuw parlement en een nieuwe voorzitter van de Europese Raad. Zij zouden de maatregelen van Commissie-Juncker opnieuw kunnen oppakken, maar een diplomaat in Brussel verwacht dat alle voorstellen weer van tafel gaan, en er opnieuw wordt begonnen. "De tegenstellingen lijken onoverbrugbaar".