De sexy seriemoordenaar: moeten we wel films met deze insteek willen?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Minstens 30 moorden pleegde seriemoordenaar Ted Bundy in de jaren 70 in de Verenigde Staten. Zijn persoonlijkheid en het waarom achter zijn daden hebben altijd veel mensen, onder wie filmmakers, geïntrigeerd. Afgelopen vrijdag is de film Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile op Netflix verschenen.

De film krijgt meteen kritiek: Bundy, gespeeld door acteur Zac Efron, zou te veel worden geromantiseerd. Bundy is in de film geen psychopaat, maar een sexy, charmante man die veel van zijn vriendin houdt, zeggen critici.

Volgens sommigen wordt Bundy in de film geportretteerd als glamoureus persoon. "Bekender dan Disney World" - zoals Bundy in de film zelf ook zegt. Critici zijn bang dat de afschuw voor Bundy als psychopathische seriemoordenaar zo verandert in medelijden met de man. De focus ligt namelijk niet op de moorden.

Ander perspectief

Worden Bundy, en andere seriemoordenaars, inderdaad te veel geromantiseerd? Worden de gruwelijke verhalen achter moorden te erg uitgemolken voor een goede film of serie? En als dat zo is, is dat dan verkeerd? Twee filmdeskundigen geven hun mening.

Er worden steeds meer series en films gemaakt die alleen om een seriemoordenaar en zijn daden draaien, zegt filmjournalist Floortje Smit van de Volkskrant. "De seriemoordenaar wordt al tientallen jaren interessant gevonden door filmmakers, maar zijn positie is veranderd. Waar in de jaren 90 nog een 'goed iemand' tegenover een seriemoordenaar werd gezet, worden steeds meer films en series nu vanuit hun perspectief verteld, zoals in de series You of Hannibal. De balans is veranderd."

Kijk maar naar de balans in de jaren 90, naar films als Silence of the Lambs of Seven, zegt Smit. "Daar wordt het verhaal van de seriemoordenaar verstopt in een speurtocht van de FBI of de politie. Op de moordenaar wordt gejaagd, er is een soort mystificatie rondom hem."

Die balans veranderde een aantal jaar geleden met de serie Dexter, waarin de hoofdrolspeler een seriemoordenaar is. "Vanaf dat moment kruipen we als kijker in het hoofd van de serial killer. Dat is natuurlijk ontzettend interessant om te zien: iedereen wil weten wat zo iemand denkt. Er zit iets in seriemoordenaars dat mensen fascineert."

Het is ook een nieuwe manier van de filmmaker om een verhaal te vertellen, zegt filmjournalist Ruben van Eijl, die onder meer voor Veronica magazine schrijft. "Het is eigenlijk het tegenovergestelde van identificatie. Je vertelt de kijker over het onbekende, dat zorgt voor een mooier spanningsvlak."

Maar je kan seriemoordenaars daarmee ook vermenselijken, zegt Smit. Dat vermenselijken is niet verkeerd, zegt Van Eijl. "Vermenselijken is iets anders dan verheerlijken, en dat gebeurt niet snel. Ook niet in de film over Bundy nu: de regisseur heeft een keuze gemaakt om het stramien van het oplepelen van moorden te doorbreken. Hij kiest ervoor om de charmante kant van de seriemoordenaar te laten zien, zonder de horror."

Maar dat vindt Van Eijl niet slecht. "Seriemoordenaars zijn ook niet zwart-wit, die hebben ook menselijke kanten. Dan mag je dat wel in een film laten zien."

De trend in het maken van films over seriemoordenaars is onderdeel van de populariteit van true crime: series of films over echte (moord)zaken. Misdaad doet het erg goed bij kijkers. Daarom zijn de laatste jaren massaal true crime-series en -films gemaakt.

En daar stuiten filmmakers op een probleem: de 'interessante' zaken zijn op een gegeven moment op, waardoor er vaak meerdere films over dezelfde bekende seriemoordenaar worden gemaakt.

Ook over Ted Bundy. Eerder dit jaar verscheen er dus ook al een serie. "En met elke Bundy-film bouw je mee aan zijn status. Je maakt hem belangrijker. Daar moet de filmmaker zich echt bewust van zijn: de kijker moet blijven beseffen dat het verhaal afschuwelijk is. Het is een hele lastige balans", zegt Smit, die overigens de nieuwe film nog niet heeft gezien.

Volgens Van Eijl, die de film wel heeft gezien, is deze film juist een waarschuwing. "Het laat zien dat er achter elke deur een seriemoordenaar kan schuilen. Dat het ook die aardige buurman kan zijn."

Eind januari kwam Netflix zelfs met een waarschuwing over de Bundy-serie naar buiten:

En die balans, waar de filmmaker rekening mee moet houden, wordt nog moeilijker omdat er een verschil is tussen films over seriemoordenaars en documentaires. "Bij een film weet de kijker nog wel dat ze gemanipuleerd worden. Als je Zac Efron Bundy ziet spelen, besef je wel: hier zit nog wel een verhaal achter, hij is niet alleen sexy."

Maar bij true crime-documentaires is dat moeilijker, zegt Smit. "Daar is de manipulatie veel subtieler en moeilijker te detecteren voor de kijker. Terwijl de makers echt wel dingen weglaten." Dat gebeurde bijvoorbeeld bij Making a Murderer, een serie die overigens niet over een seriemoordenaar gaat.

Toch moeten makers dit gewoon blijven doen, zegt Smit. "Je moet ze geen grenzen opleggen. Filmmakers moeten voor zichzelf de ethische afwegingen maken, dat moeten wij niet voor ze doen. Juist als ze die morele grenzen onderzoeken, wordt het interessant."

En de nabestaanden van de slachtoffers van seriemoordenaars dan? Van Eijl: "Ik denk juist dat dit soort films als een herdenking kunnen zijn. Het is iets als never forget. Aan het einde van de film wordt ook even stilgestaan bij de slachtoffers. Maar hoe nabestaanden het ervaren, zal per persoon verschillen."

Kathy Kleiner Rubin, die een aanval van Bundy overleefde in 1978, zegt tegen entertainmentwebsite TMZ blij te zijn met de film. "Als je een bloedige film wil zien, moet je een horrorfilm kijken. Deze film gaat over de psyche van Bundy. Wij kennen zijn daden. De jeugd die deze daden niet kent, wil ik aanraden dat ze dat er maar gewoon bij moeten denken."

Toch blijft het in een serie of film wel belangrijk om niet alleen de romantische kant, of goede kant, van de moordenaar te laten zien, vindt Smit. "Maar ik snap wel dat de maker hier dacht: Bundy is al zo vaak belicht van allerlei kanten, laat ik nu eens de focus leggen op de relatie met zijn vriendin. De kijker weet inmiddels wel dat hij een psychopatische seriemoordenaar is."