Zuzana Caputová, de Slowaakse 'Erin Brockovich' die president werd

• Judith van de Hulsbeek

  Correspondent Duitsland

Ze is relatief jong, heeft amper politieke ervaring en standpunten die in het conservatieve Slowakije als 'radicaal liberaal' worden gezien. Toch is Zuzana Caputová (45) gekozen tot nieuwe president van Slowakije. Voor het eerst in de geschiedenis gaat het ambt naar een vrouw.

De keuze voor Caputová heeft alles te maken met haar jarenlange strijd tegen corruptie, die de Slowaken - zeker na de moord op journalist Ján Kuciak een jaar geleden - spuugzat zijn. Dat haar liberale, pro-Europese boodschap succes heeft in een regio waar populisme en nationalisme als nieuwe norm worden gezien, vieren sommigen als overwinning.

Maar wie is deze vrouw op wie zoveel Slowaken - en mensen buiten Slowakije - hun hoop hebben gevestigd?

De Slowaakse Erin Brockovich

Haar belofte om de corruptie in Slowakije aan te pakken vindt vooral gehoor omdat ze als burgerrechtenadvocaat en milieuactivist al meer dan twintig jaar ervaring heeft op dat vlak.

In een van haar bekendste zaken neemt ze het net als de Amerikaanse advocaat Erin Brockovich (in de gelijknamige film gespeeld door Julia Roberts) op voor burgers die gezondheidsklachten oplopen door gifstoffen in hun omgeving.

Die zaak speelt in haar geboortestad Pezinok, vlak bij de hoofdstad Bratislava. Aan de stadsrand ligt daar een grote vuilnisbelt, waar ook Caputová als kind vaak speelt. In een toespraak zegt ze daar later over: "We wisten toen nog niet hoe gevaarlijk het was. Maar toen bleek dat er in Pezinok veel meer mensen dan gemiddeld kanker kregen, ook enkele van mijn vrienden, werd ik bang."

Als een zakenman een tweede vuilnisbelt wil aanleggen, nog dichter bij de stad, komt ze in actie. Samen met andere bewoners vecht ze de beslissing aan. Een van hen is Jaroslaw Pavlovic. Hij noemt de zaak in Pezinok een schoolvoorbeeld van hoe corruptie in Slowakije werkt. "Het was pure vriendjespolitiek. Dat werd heel duidelijk toen de zoon van de ondernemer werd aangesteld als de ambtenaar die de vergunning moest verlenen. We werden tegengewerkt door alle instituties die de wet - en ons - zouden moeten beschermen."

Degenen tegen wie ze het opnamen waren geen lieverdjes, zegt Pavlovic: "De ondernemer over wie ik het heb zit momenteel in de gevangenis op verdenking van het opdracht geven voor de moord op Kuciak", doelend op de invloedrijke zakenman Marian Kocner.

Nog steeds worden er pogingen ondernomen om een vergunning te krijgen voor een tweede vuilnisbelt bij Pezinok. Dat ze dit al twintig jaar weten uit te stellen, komt volgens Pavlovic ook door de slimme omgang van Caputová met de media. "Ze begreep toen al dat het niet voldoende is om alleen in de rechtbank te vechten, maar dat de strijd ook onder de aandacht van het publiek moet worden gebracht. Daarmee heeft ze anderen geïnspireerd om ook in actie te komen tegen corruptie."

Niet aan de zijlijn

Hoe wordt ze van burgerrechtenadvocaat president? Een jaar geleden houdt nog niemand daar rekening mee. Ook zelf streeft ze een carrière in de politiek dan nog niet na. Maar na de moord op de jonge journalist Jan Kuciak en zijn verloofde in februari 2018 verandert dat.

Caputová kan naar eigen zeggen 'niet langer aan de zijlijn' blijven staan. Het land staat op z'n kop. Kuciaks onderzoek naar frauduleuze praktijken van invloedrijke zakenmannen en hun connecties in de regering heeft hem het leven gekost. Samen met tienduizenden andere Slowaken gaat Caputová de straat op om het vertrek van de regering te eisen.

Met haar slogan 'Fight Evil' voert Caputová campagne om van Slowakije weer een 'open, transparant en fatsoenlijk' land te maken. Haar gebrek aan ervaring in de politiek, haar positie als outsider, is hierbij alleen maar een pre. Critici wijzen op haar onervarenheid, noemen haar consequent 'het onbekende meisje', maar zelfverzekerde optredens in debatten en talkshows nemen veel twijfels weg. In een eerste verkiezingsronde haalt ze meer dan 40 procent van de stemmen.

'Radicaal liberaal'

Dat Caputová president kan worden in het overwegend katholieke en conservatieve Slowakije laat zien dat de behoefte aan verandering groot is. Ze is zelf gescheiden, moeder van twee tienerdochters en de liberale standpunten die ze propageert zijn in Slowakije alles behalve mainstream. Zo is ze tegen een verbod op abortus, voor de openstelling van het huwelijk voor homo's en vindt ze dat homostellen ook kinderen moeten kunnen adopteren.

De oppositie valt haar op dit punt flink aan. Volgens een lid van de regeringspartij SMER-SD is ze een gevaarlijke 'liberale fanaticus'. De aartsbisschop van de katholieke kerk noemt stemmen op Caputová zelfs een 'zonde'.

Zestig procent van de kiezers heeft zich hier niet door laten afschrikken. Al betekent niet iedere stem op haar, dat ze het met al haar liberale ideeën eens zijn. Een vrouw bij het stembureau in Bratislava, die haar naam liever niet noemt: "Ze was de betere van de twee kandidaten, maar ze moet niet te veel, te snel willen veranderen. Ze moet zich aanpassen aan de snelheid die het volk aan kan".