Hoe kunnen al die Europese jihadisten, zoals Riedijk, worden berecht?

Hij wist naar eigen zeggen niets van alle gruwelijke misdaden. Het spijt hem dat hij zich bij Islamitische Staat heeft aangesloten, zegt Yago Riedijk uit Arnhem in een interview met de NOS. Zoals hij zijn er nog honderden andere Europese jihadisten, mannen en vrouwen, die hopen terug te keren nu het kalifaat in puin ligt.

Deze jihadisten berechten wegens oorlogsmisdaden wordt een forensische, juridische én politieke monsterklus. "Iedereen probeert zijn handen in onschuld te wassen", zegt correspondent Marcel van der Steen.

De Koerdische detentiekampen in het noordoosten van Syrië zitten vol jihadverdachten die het allerlaatste stukje kalifaat, het vorig weekend gevallen bolwerk Baghouz, zijn ontvlucht.

"Zij beweren allemaal dat ze wasmiddel verkopen of telefoons repareren. Niemand zegt natuurlijk dat hij mensen heeft vermoord", aldus Van der Steen. Maar volgens de Koerden verblijven in hun kampen duizenden oud-IS'ers die bijvoorbeeld onthoofdingen en verkrachtingen op hun naam hebben staan.

Hoeveel Nederlandse en Europese jihadisten(families) zijn er?

Momenteel zijn er nog 135 Nederlanders met 'jihadistische intenties' in Syrië, meldt de AIVD. Het grootste deel daarvan is aangesloten bij terreurorganisaties als IS of Al-Qaida. Een kleine groep, 25 mannen en vrouwen, zit vast in Koerdische detentiekampen. Zo'n 40 kinderen met tenminste een Nederlandse vader of moeder leven in deze kampen.

Swipe voor de statistieken over volwassenen en kinderen:

De Koerden claimen dat ze tussen de 800 en 1500 voormalig IS-strijders uit Europa gevangen houden. In het grootste vluchtelingenkamp zitten volgens een woordvoerder zo'n 9000 buitenlandse familieleden van jihadisten, met name kinderen.

De VN-veiligheidsraad schat dat er rond de 15.000 IS-leden zijn die nog niet zijn gearresteerd.

Hoe kunnen de daders worden berecht?

Er moet een speciaal internationaal tribunaal komen, stelde de strijdkrachten in de Koerdische gebieden deze week opnieuw voor. Maar dat voorstel van de door de VS gesteunde milities is makkelijker gezegd dan gedaan.

Hoe verloopt die berechting daar nu?

Op Syrisch grondgebied zijn voor zover bekend nog geen processen tegen IS-verdachten geweest. In Irak wel en die rechtszaken duren gemiddeld niet lang. The New York Times beschreef vorig jaar hoe binnen twee uur tijd veertien vrouwen werden veroordeeld tot de galg.

Volgens de Iraakse anti-terreurwetten is een verdachte al snel schuldig. Getrouwd zijn met een IS-strijder kan al voldoende zijn voor een veroordeling.

En in Nederland?

Vooralsnog is de overheid niet actief van plan om Nederlandse jihadisten terug te halen voor berechting.

Syriëgangers die naar huis willen: het is een hoofdpijndossier voor de Nederlandse politiek, concludeert NOS op 3 in deze uitlegvideo:

Sommige Nederlandse jihadisten zijn al bij verstek veroordeeld voor deelname aan een terroristische organisatie. Zoals Riedijk, die bij terugkomst een celstraf van zes jaar wacht.

Maar een veroordeling voor oorlogsmisdrijven, genocide of misdrijven tegen de menselijkheid, daar komt veel bij kijken.

Hoe onderzoek je de misdaden van jihadisten?

Aan verdachten geen gebrek in Irak en Syrië, maar voldoende bruikbaar bewijs verzamelen is lastig en tijdrovend. Dat weten ook Doris Eerhart en Irene O' Sullivan van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Als forensisch adviseurs hebben zij meegeholpen aan het internationale strafonderzoek naar de oorlogsmisdaden tijdens de Joegoslavië-oorlogen.

Het onderzoeken van massagraven kan cruciale informatie opleveren. "Is dit ook de plek van executie, zien we sporen van vervoer, vinden we haren of andere sporen van de daders?", legt O' Sullivan uit. "En kloppen deze gegevens met wat getuigen hebben gezien of met satellietbeelden?"

"Kan je op basis van die informatie het kantoor vinden vanwaar de orders werden gegeven", neemt Eerhart over. "Kan ik op die computers de orders vinden van de leider die de opdracht had gegeven: vermoord elke vrouw en kind."

In heel Europa zijn er Syrische vluchtelingen die eventueel kunnen getuigen. Maar het risico op wraak, bijvoorbeeld op familieleden in het thuisland, zal meespelen bij de afweging of ze bereid zijn mee te werken aan een strafonderzoek.

Wat zijn de valkuilen?

Bij forensisch onderzoek naar één misdaad zijn fouten funest. Bij een omvangrijk onderzoek naar jarenlange misdaden door een terreurorganisatie zijn de gevolgen ervan nog groter.

"Als bij opgravingen uit een massagraf een handtekening wordt vergeten onder een formulier of notulen - dan loop je al het risico dat het niet meer kan worden gebruikt in de rechtszaak", zegt O' Sullivan. "Zeker bij internationaal recht, waar goede advocaten zijn."

Hoe groter het strafonderzoek, hoe meer er fout kan gaan vanuit het perspectief van de aanklager. Kijk bijvoorbeeld naar het aantal veroordelingen van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Sinds de oprichting in 2002 zijn er drie veroordelingen geweest.

"Het internationaal recht is geen Champions League, er gaat regelmatig wat mis", zegt NIOD-onderzoeker Thijs Bouwknegt. Onomstotelijk bewijs voor misdaden tegen de menselijkheid én wie de dader was zijn volgens hem lastige vragen, waar het internationaal recht "snel over struikelt". "Het zal een hele uitdaging worden om al deze mensen een eerlijk proces te geven."

Als er een tribunaal komt, dan wordt de grote politieke vraag: wie wordt er vervolgd? Alleen de commandanten en leiders of ook de voetsoldaten? Volgens Bouwknegt is het vrijwel onhaalbaar om alle ex-jihadisten te behandelen bij een tribunaal.

Hij verwijst naar het Joegoslaviëtribunaal. Daar werden er uiteindelijk 161 mensen aangeklaagd. Het proces tegen Karadzic is vorige week afgerond: hij kreeg levenslang. "Je kunt niet duizend van zulke zaken doen."