Christchurch-terrorist wist hoe hij de maximale aandacht zou krijgen

• Joost Schellevis en Paulus Houthuijs

  redacteur Tech en redacteur Online

Een bloedige aanslag op twee moskeeën, live te volgen op sociale media. En een ellenlang online manifest dat wemelt van de verwijzingen. De terrorist die in Nieuw-Zeeland zeker 49 mensen doodschoot wist hoe hij zo veel mogelijk aandacht kon genereren.

De hoofdverdachte is de 28-jarige Australiër Brenton Tarrant. Hij is Navy Seal-commando geweest, stelt hij in zijn manifest. In werkelijkheid is dat slechts een van de obscure en grappig bedoelde verwijzingen in de tientallen pagina's tekst.

Lokaas

Hij is namelijk geen Navy Seal geweest: dat is een referentie aan een internet-meme, een grap onder internetgebruikers. Het manifest van Tarrant is bedoeld om verwarring te zaaien, zegt onderzoekscollectief Bellingcat. Ook bevat het lokaas om opschudding op sociale media te veroorzaken.

Benieuwd naar de tot nu bekende feiten over de aanslag? Swipe door deze afbeeldingen voor een overzicht:

Alle verwijzingen en inside jokes ten spijt, lijken er uit het manifest van Tarrant wel conclusies te trekken over zijn gedachtengoed. "Zijn belangrijkste gedachte is dat het blanke volk een demografische ramp staat te wachten", zegt onderzoeker Willem Wagenaar van de Anne Frank Stichting, die de tekst heeft gelezen.

Uit het manifest valt te concluderen dat de 28-jarige een extreemrechtse nationalist is. Iemand die wraak wil nemen voor de aanslagen in Europa door moslimextremisten. Hij wil de samenleving verder polariseren met zijn daad en hoopt dat anderen zijn voorbeeld volgen.

"Het zijn de geboortecijfers", schrijft Tarrant. Het Westen wordt volgens hem overspoeld door groepen die hier volgens hem niet thuishoren. Migratie wordt volgens hem gestuurd door de elite of de politiek, met als doel de witte bevolking te vervangen. "En ook de zwakte van de westerse man, homoseksualiteit en feminisme zorgen volgens hem voor lage geboortecijfers", vat Wagenaar de tekst samen.

Breivik

Zoals eerder gezegd worden veel namen genoemd in het document. Bijvoorbeeld van andere rechts-extremistische aanslagplegers, zoals Anders Breivik. Die zou de Australiër zijn steun hebben gegeven. De advocaat van Breivik zegt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat Tarrant contact met de Noor heeft gehad.

Ook stelt de verdachte dat hij geïnspireerd is door de Amerikaanse conservatieve activist Candace Owens. Die heeft zich daarvan op luide toon gedistantieerd en genereerde daarmee meer ophef en aandacht voor het manifest.

In de 17 minuten durende video van de aanslag zegt de schutter ook: "Onthoud mensen: abonneer je op PewDiePie." Ook die verwijzing naar die populaire YouTuber is een internetgrapje. Maar het had ook als effect dat PewDiePie zich meteen distantieerde van de video - en daarmee tegelijkertijd zijn miljoenenpubliek wees op het bestaan ervan.

Fitnessinstructeur

Ondanks de pogingen van Tarrant om verwarring te zaaien, is er inmiddels steeds meer over zijn privéleven bekend. Zo is hij in het verleden fitnessinstructeur geweest, melden Australische media. Zijn voormalige baas zegt dat hij van 2009 tot 2011 heeft gewerkt in de fitnessschool in Grafton. Deze stad in de buurt van Brisbane zou jarenlang zijn woonplaats zijn geweest.

Naar eigen zeggen kwam de Australiër uit een arbeidersgezin. De oud-werkgever claimt dat Tarrant een goede en toegewijde instructeur was. Hij zou geregeld op vrijwillige basis kinderen fitnesslessen hebben gegeven. "Ik denk dat er iets aan hem veranderd moet zijn in de jaren dat hij op reis was", zegt de eigenaar van de fitnessschool.

Volgens The New Zealand Herald overleed Tarrants vader in 2010 aan kanker. Daarna is hij jarenlang op wereldreis gegaan. Onder meer in Europa, Zuidoost en Oost-Azië. Mogelijk is hij tijdens zijn reis geradicaliseerd.

"Zijn denkbeelden zijn niet origineel", zegt Wagenaar. "Dit is standaard-repertoire van de alt-right-beweging zoals die in de Verenigde Staten is ontstaan. Eigenlijk zijn het gewoon rassentheorieën. Oude ideeën in een nieuw jasje."

Internet speelt volgens Wagenaar een grote rol in de verspreiding van dit soort gedachtegoed. "Via podcasts en YouTube-video's worden deze beelden ook in de rest van de wereld verspreid."

Ook Robert Evans van onderzoekscollectief Bellingcat herkent het gedachtegoed van Tarrant. "Dit gedachtegoed komt heel vaak voor. Er zijn wereldwijd honderdduizenden mensen die op dezelfde manier praten als hij, dezelfde grapjes en dezelfde referenties maken."

8chan

De aanslagpleger lijkt actief te zijn geweest op een online-discussieplatform met de naam 8chan, een soort vrijplaats met ruim baan voor extremistische ideeën. "Zijn manifest is doorspekt met inside jokes die alleen worden gesnapt door mensen die veel tijd doorbrengen op dit soort forums", zegt Evans tegen de NOS.

Tarrant kondigde zijn daad ook aan op dit platform. Ook streamde de terrorist zijn aanslag live op Facebook. Na een uur verwijderde Facebook de video, maar toen was het filmpje al verspreid naar talloze andere websites.

De lugubere video, vastgelegd met een camera op de helm van de dader, was ook op andere socialmediakanalen als Twitter en Instagram gezet. Zodat zo veel mogelijk mensen het konden zien. Voor de maximale impact.

Hieronder zijn beelden te zien van een van de arrestaties na de aanslagen:

Evans: "De kans is groot dat hij op 8chan is geradicaliseerd en een veelvuldig gebruiker was. Maar dat is moeilijk met zekerheid te zeggen, omdat alle berichten op 8chan anoniem zijn." Daardoor is niet terug te zoeken welke berichten Tarrant eerder heeft geplaatst.

Ook de wapens van Tarrant wijzen op zijn extremistische gedachtegoed. Hij heeft er verwijzingen naar aanslagen op migranten op geschreven, evenals de tekst 'fourteen words', een verwijzing naar een uitspraak van een bekende neonazi.

De verdachte stond niet op de radar bij de inlichtingendiensten van Nieuw-Zeeland. Ook is nog onduidelijk of Tarrant ook verantwoordelijk wordt gehouden voor de tweede aanslag op een moskee. Wel is hij aangeklaagd wegens moord en wordt hij zaterdagmorgen (Nieuw-Zeelandse tijd) voorgeleid.

Er zijn nog twee andere mensen gearresteerd wegens de twee aanslagen. De politie probeert te achterhalen wat hun rol is geweest.