Langste shutdown in VS ooit en einde nog niet in zicht

De shutdown van de Amerikaanse overheid is nu 22 dagen aan de gang. Daarmee is het record uit januari 1996, toen Clinton president was, gebroken. Hoe komt het dat het al zo lang duurt, en wanneer is het voorbij?

Waar gaat het over?

Sinds 22 december zijn een aantal overheidsdiensten gesloten, omdat president Trump overhoop ligt met de Democraten in het Congres. De Republikeinse president wil alleen een overheidsbegroting goedkeuren als hier 5,7 miljard dollar in beschikbaar komt voor de bouw van een muur op de grens met Mexico. De Democraten zijn hier tegen.

Zolang de twee partijen het niet eens worden is er geen geld voor verschillende overheidsdiensten, en krijgt het personeel niet betaald. Oplossing is dat ze voor onbepaalde tijd verlof krijgen, of door moeten werken zonder loon.

Negen departementen, samen goed voor een kwart van de federale overheid, zijn getroffen door de shutdown. De overige driekwart blijft wel open, omdat de financiering daarvan doorloopt tot september. De overheidsdiensten die nu gesloten zijn, bieden werk aan 800.000 mensen.

Krijgt het overheidspersoneel uiteindelijk wel betaald?

Ja, maar pas achteraf. Wetgeving die hier afgelopen week voor is aangenomen zorgt daarvoor. Dat is goed nieuws voor de getroffen werknemers van de federale overheid, maar daar hebben ze nu niets aan. De frustratie groeit daarom bij hen, schreef correspondent Wouter Zwart gisteren.

Deze week misten zij hun eerste loonstrookje, waardoor een deel van hen de rekeningen nu niet kan betalen. Daarom gaan sommigen op zoek naar tijdelijk werk om de eindjes aan elkaar te knopen.

Overigens meldde The Washington Post gisteren dat 30 ambtenaren toch hun loon gestort gekregen hadden. Het bleek om een fout te gaan bij de dienst die hun loon uitbetaalde; er was een verkeerde code ingetoetst, waardoor ze toch hun loon kregen. "We hebben de banken gebeld om dat geld op te sporen en werken eraan om dat terug te halen", zei een betrokkene tegen de krant.

Is een shutdown een normaal middel om een probleem op te lossen?

In de jaren 70 werd de wet zodanig aangepast dat er vanaf dat moment een shutdown van toepassing werd als er geen akkoord was over een nieuwe begroting. Het pressiemiddel werd daarna veelvuldig ingezet: in de vier jaar die volgden zes keer. Ook in de jaren 80 waren er veel (korte) shutdowns, daarna gebeurde het minder vaak.

Onder president Bush was er maar één (in 1990) en in 1996 volgde het record van Clinton. Daarna gebeurde het 23 jaar niet meer, tot 2013 tijdens het presidentschap van Obama. Aanleiding voor die shutdown (van 16 dagen) was de invoering van Obamacare.

Sinds president Trump in het Witte Huis zit is dit al de derde keer dat een deel van de federale overheid tijdelijk dicht is. Vorig jaar was er een shutdown van 2 dagen in januari, en een van 1 dag in februari. Toen zorgde een meerjarenbegroting van de overheidsfinanciën waar een immigratieplan aan gekoppeld zat voor een tijdelijke sluiting.

Hoe gaat het nu verder?

Dat weet niemand. De onderhandelingen zitten muurvast en zowel president Trump als de Democraten weigeren toe te geven. Ook vooraanstaande partijgenoten van de president zijn inmiddels "moedeloos". De Republikeinse senator Lindsey Graham zei gisteren dat hij "geen weg naar een oplossing ziet".

Trump heeft al meerdere keren gezegd dat hij, wanneer nodig, de noodtoestand uit zal roepen. Als hij dat doet kan hij de muur aan de grens met Mexico door het leger laten bouwen en heeft hij geen toestemming van het Congres nodig. "Als we er niet uitkomen, ga ik dat waarschijnlijk doen", zei hij donderdag bij een bezoek aan de grens in Texas.

Is het waarschijnlijk dat Trump de noodtoestand uitroept?

De bevoegdheden van de Amerikaanse president zijn bijzonder ruim en Trump kan inderdaad de noodtoestand afkondigen, zei correspondent Arjen van der Horst gisteren. "Dat hebben zijn voorgangers wel vaker gedaan. Maar bijna altijd ging het daarbij om natuurrampen, zoals orkanen of overstromingen."

Presidenten roepen dan de noodtoestand uit om snel geld vrij te kunnen maken. Op zo'n moment eerst toestemming aan het Congres vragen, duurt te lang. "Dit zou voor het eerst zijn dat een president het doet puur om het Congres te omzeilen en alsnog zijn zin te krijgen."

Als Trump dit gaat doen, heeft hij bovendien de wet aan zijn kant, maar is het de vraag of zijn plan standhoudt. Volgens advocaten bevindt hij zich dan op juridisch ingewikkeld terrein. "De Democraten hebben al gezegd dat ze naar de rechter zullen stappen als Trump dat doet", zegt Van der Horst.

Toch zou dat net voor een oplossing kunnen zorgen. Op die manier kan Trump zonder gezichtsverlies een 'muurloze' begroting ondertekenen, en komt er weer geld vrij voor het overheidspersoneel.