Timmermans over EU: 'We passen ons aan of we worden overbodig'

De Europese Unie moet de signalen uit de samenleving oppikken en veranderen. "Het gaat over de onvrede, het gevoel dat het allemaal niet fair is wat er gebeurt", zegt Eurocommissaris Frans Timmermans in het maandelijkse gesprek met de NOS. "Dus moeten we als politiek zorgen dat het belastingsysteem eerlijker wordt, dat er realistisch beleid komt om klimaatverandering tegen te gaan."

Het lijkt alsof er elke dag ergens in de EU een demonstratie is. 'Gele hesjes' in met name Frankrijk, betogingen in Oostenrijk, Hongarije, maar ook in België wordt volop geprotesteerd.

Bij het gebouw van de Europese Commissie sneuvelde tijdens een demonstratie tegen het migratie-akkoord van Marrakesh gisteren een ruit. Timmermans wil de protestacties niet allemaal over één kam scheren.

"Ik snap wel dat er veel onvrede is in bijna alle lidstaten van de EU. Er zijn veel zorgen over de toekomst. In het Verenigd Koninkrijk heeft dat geleid tot de brexit. In andere EU-lidstaten komt het op een andere manier naar buiten, maar in de kern vraagt iedereen zich af: hebben we in de toekomst nog wel een goede positie? Het is een hele menselijke wens. De wens om in een wereld die zo snel verandert - het is een revolutie waarin we zitten - controle te krijgen over je leven."

Het gaat volgens de vicevoorzitter van de Europese Commissie niet alleen om de allerzwaksten in de samenleving. "We komen uit een hele diepe crisis, de financiële crisis, de economische crisis. We zien dat het met de banken alweer erg goed gaat. De mensen die het al goed hadden, hebben het nog beter. Maar vooral de mensen die het al moeilijk hadden voor de crisis hebben het na de crisis nóg moeilijker. Het gaat om de lage middenklasse, de arbeidersklasse, dat zijn de mensen die in Frankrijk op de rotondes staan."

Verschil arm en rijk groter

Het is de vraag wat mensen hebben aan grote politieke analyses. "Daarom moet je ook met concrete maatregelen komen", zegt Timmermans. "Ik zou het langzamerhand tijd vinden dat iedereen belasting betaalt. Dus ook de grootste bedrijven in de wereld, die op dit moment deals kunnen sluiten met landen zodat ze geen belasting betalen. De kruidenier op de hoek moet gewoon belasting betalen hoor."

Volgens de Eurocommissaris kan op dat vlak de EU uitkomst bieden. "De bedrijven zijn intussen zo groot geworden dat ze landen kunnen chanteren. Maar de EU als geheel kunnen ze niet chanteren. Dat hebben we gezien met Apple en met Google."

Maar neemt dat de boosheid van de mensen weg? "De reden van de boosheid is dat het niet fair is wat er gebeurt. 'Ik voel me niet vertegenwoordigd, ik voel me niet fair behandeld'." Het heeft ook met de crisis te maken, denkt hij.

"Er zijn bijna geen lidstaten in de EU die de crisis zijn doorgekomen zonder dat het verschil tussen arm en rijk veel groter is geworden. In Nederland valt het nog mee, maar ons land heeft wat dat betreft een verstandig beleid gevoerd. Samenlevingen waarin de inkomensverschillen gematigd zijn, zijn samenlevingen die gelukkiger zijn, waar de criminaliteit lager is, de gezondheid beter. Dus daar waar de inkomensverschillen uit elkaar worden getrokken, komt er ook veel meer spanning in de samenleving."

'Hoog tijd om aan te passen'

Blijft de vraag wat er moet gebeuren. Timmermans vindt het tijd dat de politiek met antwoorden komt. "Óf we passen ons aan óf we worden overbodig. Het is wat mij betreft ook hoog tijd dat we ons aanpassen. Er moet beleid komen dat oplossingen biedt voor de problemen en zorgt dat mensen met meer optimisme naar de toekomst kunnen kijken."

Timmermans vindt niet dat hij de afgelopen jaren te weinig heeft gedaan in de Europese Commissie om die problemen op te lossen. "We concentreren ons op hoofdpunten, hebben minder wetten gemaakt. De migratiecrisis beheersen we met vallen en opstaan. Er worden stappen gezet, maar de urgentie is nog veel groter, de urgentie wil eigenlijk dat we een nieuw sociaal contract schrijven. En dat kunnen we niet vanuit de Europese Commissie, dat zal ook door alle lidstaten samen gedaan moeten worden."

"Soms wil je zaken veranderen en dan zijn lidstaten er nog niet aan toe of geeft het EU-verdrag de Commissie geen bevoegdheid. Dan moeten we nog meer overtuigingskracht gebruiken, zo werkt dat. Maar als het bijvoorbeeld over sociaal beleid gaat, dan hebben we als Europese Commissie weinig te vertellen."

De Europese samenwerking van populistische bewegingen baart hem geen zorgen. "Ze zijn het nergens over eens. Ja, ze willen de Europese Unie afbreken. Kijk eens naar Salvini (minister van Binnenlandse Zaken van Italië, red.) en Orbán (premier van Hongarije, red.): dikke vrienden totdat het woord migratie valt, en dan hebben ze weer ruzie."

"Dat is de ellende van de nationalisten, die hebben alleen maar vijanden over de grens. Maar stel dat ze erin slagen de EU te slopen, wat komt er dan voor in de plaats? Ruzie tussen landen. Wat levert dat burgers op? Helemaal niets, dan dicteert Trump, dan dicteert Poetin en dan dicteert China wat er met onze toekomst gebeurt en dat is voor mij totaal onaanvaardbaar."