Baby's met gemanipuleerd dna geboren? 'Afwachten of het waar is'

Een Chinese wetenschapper claimt de eerste genetisch gemodificeerde baby's op de wereld te hebben gezet. De tweeling Lulu en Nana zou deze maand zijn geboren. Collega's willen eerst bewijzen zien.

Als de claim waar is, zou dat een grote stap betekenen in dit omstreden veld. Gerenommeerde bronnen als het persbureau AP en de universiteit MIT wijdden daarom exclusieve verhalen aan het bericht, hoewel de Chinese onderzoeker He Jiankui zijn werk presenteerde in een YouTube-filmpje in plaats van in een vakblad.

Opmerkelijk genoeg kondigt het ziekenhuis waaraan He is verbonden een onderzoek naar de gang van zaken aan. Een woordvoerder zegt dat het experiment daar niet is uitgevoerd en de tweeling er niet is geboren. Ook de universiteit waar hij onder contract staat neemt afstand van He's actie.

Sensatie

"Het is gek dat dit via YouTube de wereld in wordt geslingerd", meent hoogleraar Niels Geijsen, die onderzoek doet naar de gebruikte methode. "Meestal worden dit soort resultaten gepubliceerd in tijdschriften, zodat andere wetenschappers ze kunnen beoordelen. We zullen dat moeten afwachten."

"Is dit nieuws? Het is in ieder geval sensatie", oordeelt Geijsen. "Ik denk dat de soep niet zo heet gegeten zal worden, maar het gaat nu overal rondzingen. Ik denk dat het belangrijk is om het te duiden en in een context te plaatsen."

'Paniek zaaien'

Aanpassingen in het menselijke dna zijn medisch en ethisch omstreden. Voorstanders noemen het een baanbrekende manier om genetische aandoeningen te voorkomen, maar het is nog niet duidelijk wat dna-veranderingen op de lange termijn zullen betekenen voor de kinderen. Daarnaast bestaat het gevaar dat ouders gaan 'shoppen' om hun kinderen bepaalde kenmerken te geven.

He wijst die kritiek van de hand. "De media zaaiden ook paniek toen Louise Brown als eerste ivf-baby werd geboren. Maar de afgelopen veertig jaar zijn wetgeving en normen samen met ivf ontwikkeld", stelt He. "Ik begrijp dat mijn werk controversieel is, maar volgens mij hebben gezinnen het nodig."

He stelt dat zijn methode bedoeld is voor een klein aantal gezinnen dat kampt met medische problemen. "Deze ouders willen geen 'designerbaby', alleen een kind dat niet ziek wordt. Een liefhebbende ouder houdt zich niet bezig met het verhogen van het IQ of het selecteren van haar- of oogkleur. Dat moet verboden worden."

Het dna van Lulu en Nana is volgens He zo aangepast dat ze minder vatbaar zijn voor het hiv-virus. Dat was voor hun ouders belangrijk, omdat hun vader hiv heeft. He wijst erop dat een hiv-infectie zeer stigmatiserend is in China.

Geijsen, hoogleraar regeneratieve geneeskunde, verbaast zich over deze redenering. Zijn onderzoek richt zich op toepassingen voor kinderen met genetische aandoeningen. "Ik zie niet wat hier de noodzaak was om dit bij gezonde baby's te doen. Het lost geen ziekte op. Je kunt je ook met minder rigoureuze middelen beschermen tegen hiv."

CRISPR

De Chinees He zegt bij zeven paren in totaal zestien embryo's te hebben aangepast met de nieuwe CRISPR-cas9-methode, waarmee een enkel gen kapotgeknipt kan worden om te worden vervangen door een ander gen. Die techniek wordt sinds kort toegepast bij mensen, maar alleen als laatste redmiddel bij volwassenen, waar de mutaties niet worden doorgegeven aan het nageslacht.

Bij zes ivf-pogingen werden elf embryo's teruggeplaatst, wat leidde tot één zwangerschap, de nu geboren tweeling. Het experiment is gestopt na de geboorte van Lulu en Nana, zodat de eerste resultaten kunnen worden onderzocht.

Geijsen waarschuwt dat er bij die methode nog veel kan misgaan. Zo kunnen er te veel genen worden weggeknipt, of juist te weinig. "Je moet het doen voordat een eicel gaat delen. Als je snel bent, kan dat wel, maar het zou me niet verbazen als het niet in alle cellen van hun lichamen goed is gegaan. He zegt dat de baby's gezond zijn, maar gekke effecten zijn moeilijk te meten. Hij weet niet of er in sommige cellen niet toch dingen zijn gebeurd die je niet wil."

Bovendien vindt Geijsen dat er nog veel te weinig bekend is over langetermijneffecten. "Er zitten haken en ogen aan. Een gezond embryo heeft nu een mutatie waarvan we in mensen niet goed kunnen zien wat de gevolgen zijn."

Ethiek

He's werkgever, de Southern University of Science and Technology in Shenzhen, zegt geschokt te zijn door zijn praktijken. Volgens de universiteit is het gebruik van CRISPR-cas9 om embryo's aan te passen in strijd met de academische ethische normen.

In een verklaring staat dat He, die sinds begin dit jaar met onbetaald verlof is, zijn onderzoek heeft uitgevoerd zonder medeweten van de universiteit.

Veel informatie geeft He niet over het project. Zo weigeren volgens hem de ouders geïnterviewd te worden en wil hij niet zeggen waar zij vandaan komen of waar de experimenten zijn uitgevoerd. Een dergelijk onderzoek is in Nederland verboden, maar het aanpassen van dna mag in China.

Geijsen zegt niet principieel tegen dit soort experimenten te zijn, maar noemt dit onderzoek - waar of niet - voorbarig. "Het kan een marketingstunt zijn, of een proefballonnetje. Laten we er vooral eerst goed naar kijken voordat we er iets van vinden."