Wat honger met je doet: 'Een generatie in Jemen houdt hier last van'
Sinds de start van de oorlog in Jemen, drieënhalf jaar geleden, zijn er 85.000 kinderen onder de vijf jaar gestorven van de honger. Kinderen die de honger overleven, kunnen de rest van hun leven last blijven houden van de gevolgen.
Dat honger lijden verschrikkelijk is, weet Roos Landman (78) uit eigen ervaring. Ze was 4 jaar oud tijdens de Hongerwinter in 1944 en ze vindt de situatie in Jemen onbegrijpelijk.
"Het is een schande dat dit in onze beschaafde wereld nog steeds gebeurt", zegt ze aan de telefoon. Ondanks haar jonge leeftijd destijds heeft de Hongerwinter een onuitwisbare indruk achtergelaten.
Dat staat de huidige generatie kinderen in Jemen ook te wachten. Want de gevolgen van langdurige ondervoeding kunnen groot zijn. Depressie, schizofrenie, concentratiestoornis, stress, suikerziekte, hart- en vaatziekten - de kans op zulke aandoeningen stijgt, legt Tessa Roseboom uit. Zij is hoogleraar vroege ontwikkeling en gezondheid aan de UvA. "Je krijgt de bouwstenen niet voor een gezond leven. Daar gaat heel deze generatie in Jemen last van houden."
De VN luidde onlangs de noodklok over de situatie in Jemen. Op korte termijn dreigen 14 miljoen mensen afhankelijk te worden van voedselhulp. Momenteel krijgen acht miljoen Jemenieten al zulke hulp. Hulporganisatie Save the Children schat op basis van VN-cijfers dat er 85.000 kinderen zijn gestorven van de honger. Ruim een kwart miljoen kinderen worden volgens de VN behandeld voor ernstige ondervoeding.
Wat doet het met je als je continu te weinig eet?
Hoe je lichaam reageert, is afhankelijk van meerdere dingen. Om te beginnen: hoeveel lichaamsvet heb je? Hoeveel calorieën krijg je binnen? Hoeveel verbruik je er? En hoe gevarieerd is het voedsel dat je binnenkrijgt?
"Je belangrijkste energiebron is vet", zegt hoogleraar voeding en stofwisseling Sander Kersten (WuR). Als je meer energie verbruikt dan je consumeert, dan gaat je lichaam eerst je vetvoorraad opgebruiken. In het extreme geval dat je helemaal niets meer eet (maar wel blijft drinken), dan kan je op deze voorraad in theorie wekenlang overleven. Je vermagert, maar je overleeft.
"Een gemiddeld persoon zonder overgewicht in Nederland is wel een maand tot anderhalve maand verder voordat hij door zijn vetvoorraad heen is", zegt Kersten. Maar dat is in een land als Jemen een ander verhaal. Zeker als een pasgeboren kind vanaf de eerste dag al te weinig kan eten. Een vetbuffer opbouwen is dan onmogelijk.
Mijn zusje deed een volle dag over dat hele sneetje, dat was pure honger.
Zodra de vetvoorraad op is, richt het hongerige lichaam zich op de spieren en organen. Kersten: "Je moet ergens de energie vandaan halen. Dus je gaat je eigen weefsel afbreken, bijvoorbeeld van je spieren, je hart of je nieren: alles wordt kleiner."
Vanaf deze fase wordt het gevaarlijk. Je organen functioneren steeds slechter. Ziektes liggen op de loer, omdat het lichaam te verzwakt is om weerstand te bieden. Op termijn kan je hart te weinig kracht opbrengen om het bloed rond te pompen.
"In Jemen heb ik de gevolgen van honger gezien", zegt NOS-correspondent Marcel van der Steen. Hij was mee met een hulporganisatie op het platteland, waar de humanitaire crisis het ergst is. "Ik zag er kinderen die op de rand van ondervoeding zaten. Ze waren mager, en keken verdwaasd om zich heen. Ze hadden geen energie meer."
Van der Steen maakte in april deze reportage over de mobiele hulpkliniek in Jemen:
Het gebrek aan energie is een defensiemechanisme van het lichaam. Het probeert het tekort aan calorieën zoveel mogelijk op te vangen door minder te verbruiken. "Afhankelijk van het type ondervoeding kan een kind, of volwassene, extreem geïrriteerd zijn. Het heeft ook invloed op je vermogen om te denken", zegt Kersten. "Je kan je er apathisch van worden, lusteloos. De impact op het welzijn is gigantisch."
Wachten bij de broodfabriek
Je volgende maal, dat wordt het allerbelangrijkste focuspunt. Mevrouw Landman weet uit de oorlog nog dat ze samen met haar zussen naar een broodfabriek ging. "Daar werd 's ochtends roggebrood uitgedeeld, alleen aan kinderen. Mijn zusje deed een volle dag over dat hele sneetje, om zo zuinig mogelijk te zijn. Dat was pure honger."
Omdat ze nog zo jong was herinnert ze zich het fysieke gevoel van de honger niet meer zo goed. Maar nog wel het genot van sommige maaltijden. "Ik kan me herinneren dat we een keer gebakken tulpenbollen hebben gegeten. Die waren heel erg lekker, als gebakken aardappeltjes."
Hoogleraar Roseboom heeft onderzoek gedaan naar de impact van de Hongerwinter op pasgeboren kinderen. "Bij vrijwel alle gezondheidsaspecten die we onderzochten vonden we negatieve effecten. En tijdens de hongerwinter kwamen er 20.000 mensen om het leven - nu zijn het alleen al 85.000 kinderen."
