Amerika gaat naar de stembus voor midterms: hier gaat het om

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

"Build that wall", "Drain the swamp", "Lock her up". De slogans die Donald Trump lanceerde bij zijn verkiezingscampagne in 2016, zijn terug van weggeweest. Al weken houdt de Amerikaanse president drukbezochte bijeenkomsten, in aanloop naar de tussentijdse verkiezingen van komende dinsdag.

Ditmaal promoot Trump niet zichzelf, maar zijn Republikeinse partijleden. Al zal niemand ontkennen dat die twee hand in hand gaan. Trump heeft de verkiezing gemaakt tot een referendum over zijn presidentschap. Zoals hij zelf zei op een bijeenkomst in Missouri: "Ga ook in 2018 stemmen, want je stemt voor mij."

Wat staat er dinsdag op het spel voor Trump? Correspondent Wouter Zwart legt het uit:

Bij de midterms, de vierjaarlijkse tussentijdse verkiezingen, kiezen de Amerikanen nieuwe leden voor het Congres. Dat bestaat uit het Huis van Afgevaardigden, vergelijkbaar met onze Tweede Kamer, en de Senaat. Wie controle krijgt over het Congres, beslist over het lot van de president. Kan hij de komende twee jaar vrijwel ongehinderd zijn agenda doorvoeren, of wordt hij vleugellam?

Weinig weerstand

Op dit moment heeft Trumps Republikeinse partij zowel in het Huis als in de Senaat een meerderheid. De president kan daardoor veel van zijn plannen door het parlement loodsen, bijvoorbeeld de hervorming van het Amerikaanse belastingstelsel en de aanstelling van twee zeer conservatieve rechters bij het Amerikaanse Hooggerechtshof. Maar na de midterms zou het tij kunnen keren.

Te beginnen met het Huis van Afgevaardigden. Daar zetelen op dit moment 240 Republikeinen, tegenover 195 Democraten. Na de verkiezingen worden al die 435 zetels herverdeeld. Om een meerderheid te behalen, moeten de Democraten er 23 zetels bij krijgen.

Volgens de laatste peilingen is dat haalbaar, vooral omdat meer dan 30 Republikeinse leden van het Huis hebben besloten niet meer deel te nemen aan de verkiezingen. Daarvoor komen onervaren mensen in de plaats, tegen wie de Democratische kandidaten meer kans maken. Bovendien speelt de geschiedenis hier in het voordeel van de Democraten: gemiddeld verliest de partij van de zittende president bij de midterms 32 zetels in het Huis, en 2 in de Senaat.

Twee is ook precies het aantal zetels dat de Democraten nodig hebben om ook in de Senaat een meerderheid te behalen. Op dit moment hebben de Republikeinen daar een flinterdunne meerderheid van 51 van de 100 zetels.

Toch is het minder waarschijnlijk dat de Democraten ook in de Senaat een overwinning behalen. Een groot nadeel voor de Democraten is dat in de Senaat maar 35 zetels worden herverdeeld, waarvan zij er nu al 24 in handen hebben. Voor een meerderheid moeten ze die zetels behouden en er twee zetels bij winnen in oerconservatieve staten als Texas, Tennessee en Mississippi.

Wat staat er op het spel voor Trump?

Een overwinning in het Huis van Afgevaardigden alleen is voldoende voor de Democraten om president Trump het leven behoorlijk zuur te maken. Met een meerderheid van de stemmen kunnen ze plannen van Trump aanzienlijk vertragen, of zelfs helemaal blokkeren. Veel van de punten op de presidentiële to-dolijst, zoals de grensmuur tussen de Verenigde Staten en Mexico en het afschaffen van de Affordable Care Act (ook bekend als Obamacare), vergen immers de goedkeuring van beide kamers van het Congres.

En, misschien wel nog belangrijker voor Trump: met een meerderheid in het Huis kunnen de Democraten ook hun zogenoemde oversight-activiteiten opschroeven. Ze kunnen dan meer onderzoeken beginnen naar de president, bijvoorbeeld naar belastingaangiften of naar de banden die zijn campagneteam in aanloop naar de presidentsverkiezingen onderhield met de Russen.

Dat de Democraten ook een afzettingsprocedure in gang zetten, de zogeheten 'impeachment'-procedure, lijkt op dit moment minder waarschijnlijk. Daarvoor is in de Senaat een tweederdemeerderheid nodig, die de Democraten ook na de verkiezingen niet zullen hebben.

Gouverneurs

De strijd om het Congres is dan wel het meest besproken, het is niet de enige verkiezing die op 6 november wordt gehouden. Naast congresleden verkiezen de Amerikanen ook lokale ambtenaren, zoals burgemeesters en sheriffs, en krijgen 36 staten een nieuwe gouverneur.

Ook die laatste verkiezingen zal president Trump nauw in de gaten houden. Gouverneurs spelen in hun staat immers een belangrijke rol bij het fondsenwerven en campagnevoeren bij de presidentsverkiezingen.

Republikeinse gouverneurs in staten als Ohio, Michigan en Florida, die in 2016 doorslaggevend waren bij de presidentsverkiezingen, kunnen in Trumps voordeel spelen bij zijn herverkiezingscampagne. Want die gaat volgend jaar alweer van start, voor als in november 2020 Trump zélf weer op het stembiljet staat.