Lof voor Nobelprijswinnaars: 'Ze zijn ontzettend moedig'

• Remy Hersbach

  redacteur Online

"We moeten een grens stellen en zullen nooit accepteren dat vrouwen worden vernietigd zoals dat nu gebeurt." De Congolese gynaecoloog Denis Mukwege reageert strijdbaar als hij hoort dat hij zojuist de Nobelprijs voor de Vrede heeft gewonnen. "Ik hoop dat het voor rechtvaardigheid zorgt voor alle vrouwen die hebben geleden door seksueel geweld."

Voor Mukwege is het een dag als alle anderen. In zijn kliniek in Oost-Congo, vlak bij de grens met Rwanda, was hij net bezig met zijn tweede operatie van de dag. Al jaren behandelt hij vrouwen die door de brute verkrachtingen en mishandelingen zijn verminkt.

Het Nobelprijscomité maakte vandaag bekend dat Mukwege samen met de Jezidische activiste Nadia Murad de Nobelprijs voor de Vrede krijgt. Het is geen toeval dat ze de prijs juist dit jaar krijgen. Het is nu precies tien jaar geleden dat de Verenigde Naties een resolutie aannamen die het gebruik van seksueel geweld in oorlogssituaties als een oorlogsmisdaad bestempelt.

Beide winnaars proberen het probleem met man (en vrouw) en macht aan te pakken, iets waarvoor ze internationaal veel respect krijgen. Minister Kaag van Ontwikkelingssamenwerking noemt Mukwege en Murad "ontzettend moedig". Volgens haar geven ze een soort erkenning terug aan vrouwen die seksueel geweld hebben overleefd. "Ze vragen aandacht voor hun situatie, anders zou hun leven en wat ze is overkomen niemand wat interesseren."

Denis Mukwege en zijn collega's in Congo reageerden vanmiddag uitbundig op het besluit van het Nobelcomité:

Tineke Ceelen van Stichting Vluchteling kent Mukwege goed. "Ik beschouw hem als een ongelooflijk dappere man, een held en mijn grote persoonlijke boegbeeld." Ze vindt het dan ook terecht dat hij de prijs dit jaar ontvangt. "Ik ben ongelooflijk blij voor hem. Hij zet zich al jaren in voor slachtoffers, die vaak ernstig fysiek zijn verminkt. Ook helpt hij ze psychisch. Daarbij schuwt hij niet om dadergroepen aan te wijzen, dat heeft hem tot bedreigd man gemaakt. Sinds een aanslag in 2012 op zijn huis woont hij daarom nu op het terrein van de kliniek."

Afrika-correspondent Koert Lindijer zegt dat Mukwege in Congo zich bij de strijdende partijen, waaronder de overheid, niet populair heeft gemaakt omdat hij het probleem van seksueel geweld wereldwijd op de kaart heeft gezet. "In Oost-Congo heerst een situatie van wetteloosheid. De regio is door de vele publiciteit over de verkrachtingen weggezet als rape capital van de wereld."

Volgens Lindijer klopt dat beeld voor een groot deel wel. "Er wordt geplunderd en verkracht. Er is een geval bekend waarbij een jongen van 16 werd gedwongen om een grootmoeder van 85 op een dorpsplein te verkrachten, terwijl iedereen toekeek. Dat is een vernedering voor heel het dorp, waar het als een bom inslaat."

Kleinschalig begin

Mukwege begon zijn werkzaamheden decennia geleden, kleinschalig in een afgelegen dorp in de bush, vertelt Lindijer. Toen hij steeds meer verkrachte vrouwen moest behandelen, besloot hij om een speciaal hospitaal op te zetten.

Inmiddels heeft hij zijn eigen ziekenhuis ten zuiden van de plaats Bukavu. In de loop van de jaren behandelde hij daar mishandelde en verminkte vrouwen. Lindijer liep een dag mee in zijn ziekenhuis en kent hem als een zachtaardige en lieve man. "Hij vertelde dat hij weer een dag bezig was met het bijeennaaien van de geslachtsdelen van verminkte vrouwen, en dat het hem soms te veel werd. Hij zei dat hij zich op zo'n moment zorgen maakte over zijn twee dochters en dan maar snel naar huis belde om te vragen hoe het met ze ging."

Nadia Murad werd verkocht als seksslaaf

De vrouwelijke Nobelprijswinnaar, activiste Nadia Murad, was zelf in 2014 slachtoffer van de gruweldaden van terreurgroep Islamitische Staat. Ze hoort bij de Jezidi, een religieuze minderheid in Irak, die door IS onder meer bij de berg Sinjar werden aangevallen.

Op een dag kwamen IS-strijders rond lunchtijd haar dorp binnen. Ze bevolen iedereen om naar een schoolgebouw te gaan. Daar werden mannen en vrouwen gescheiden. Murad werd met aantal vrouwen opgesloten op de tweede verdieping van het gebouw. In een uur tijd doodden de terroristen 312 mannen, onder wie zes van Murads broers en halfbroers. Daarna werden de vrouwen, onder wie Nadia Murad, verhandeld als seksslaaf.

Drie maanden later wist ze uit de handen van IS te ontsnappen omdat een van haar bewakers de deur had opengelaten. Sindsdien maakt ze zich sterk voor de Jezidi en strijdt ze tegen geweld tegen vrouwen.

Murad treedt op als een ambassadrice voor haar eigen volk, zegt de Nederlandse filmmaakster Beri Shalmashi, die veel verhalen heeft gemaakt over Jezidivrouwen. "Ze heeft niet alleen zelf de verschrikkingen daarvan meegemaakt. Maar het feit dat ze daar keer op keer over moet vertellen om gerechtigheid te krijgen en de genocide als zodanig erkend tegenover de rest van de wereld, dat is wat haar bijzonder maakt."

Shalmashi zegt dat de Jezidi het nu, vier jaar later, nog steeds ongelooflijk moeilijk hebben, maar dat ze, gesteund door veel hulporganisaties waaronder die van Murad, wel proberen om hun leven weer op te pakken. "Ik heb ze vaak bezocht, vaak in kampen in Iraaks Koerdistan waar ze worden opgevangen. Ze leven daar in een soort tussenfase, maar ze proberen er in zo'n kamp wat van te maken."

Veel dorpen van de Jezidi, die in een kleine, gesloten gemeenschap leven, zijn volledig verwoest door IS, vertelt de filmmaakster. "Er is niets meer over om voor naar huis te gaan, want in een klap is alles kapot. In zo'n situatie heb je alle steun in de wereld hard nodig. En dan helpt het werk van Nadia Murad, absoluut."