Trumps strategie: 'Een cowboy die schietend de saloon binnenkomt'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

Of hij nou de NAVO-top al bij het ontbijt op stelten zet, of zich een dag later kritisch uitlaat in een tabloid over de Britse premier May, terwijl zij op dat moment met hem aan het diner zit - waar president Donald Trump komt weet hij de internationale gemeenschap en media keer op keer te verbazen.

In juni, door de Canadese premier Justin Trudeau eerst nog "getalenteerd" te noemen, maar hem na de mislukte G7-top abrupt als "zwak en oneerlijk" te bestempelen.

Of door de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un herhaaldelijk te beledigen en af te doen als "Little Rocket Man", om hem na hun historische ontmoeting in Singapore te omschrijven als een "slimme, grappige man, die geweldig kan onderhandelen".

Trump dreigt, paait en dreigt opnieuw. Internationale bondgenoten worden vijanden, traditionele vijanden worden 'geweldig'. Onconventioneel is het zeker. Op het diplomatieke toneel beweegt de Amerikaanse president zich als een olifant in de porseleinkast.

"Zeventig jaar lang hielden de Verenigde Staten een wereldorde in stand die, ongeacht de nadelen ervan, op z'n minst volgens voorspelbare patronen verliep", schrijft de economoon Will Hunt in the Guardian. "En plots is dat allemaal weg."

Werkt Trump met een strategie? En wat is die dan?

Cowboy in de saloon

"Trump is de grote cowboy die de saloon schietend binnenkomt en verwarring zaait", zegt Derk Jan Eppink. Hij is oud-medewerker van de Europese Commissie en nu senior fellow bij het London Center for Policy Research in New York.

Trump weet volgens hem opschudding te veroorzaken, vervolgens de aandacht te trekken en daarvan te profiteren. "Hij weet precies wat hij wil."

Als zakenman wijdde Trump een heel boek aan zijn manier van onderhandelen. In The Art of the Deal (1987), dat hij samen met Tony Schwarz schreef, geeft de zelfverklaard toponderhandelaar prijs hoe hij resultaten boekt. "Je kunt mensen niet bedriegen, althans niet voor lang. Je kunt opwinding veroorzaken en een beetje overdrijven. Maar uiteindelijk zul je ook moeten leveren."

Hij pocht in de internationale bestseller met de vele deals die hij als zakenman dankzij dreigen en bluffen wist te sluiten. Een tactiek die hij ook inzet als president, denkt Ed Feulner. Hij is oprichter van de conservatieve denktank The Heritage Foundation.

Nadat Trump als president werd gekozen, besloot Feulner The Art Of The Deal nog een keer goed te lezen. Hij werd met name verrast door Trump's idee out of the box te denken.

Grenzen oprekken

"Wanneer je groot denkt en zo onderhandelingen ingaat, kun je iemand worden die het proces verstoort. Als je zo ver buiten de grenzen denkt van wat voor mogelijk wordt gezien, verander je niet alleen het debat maar het hele kader waarin het debat wordt gehouden."

Feulner ziet Trump de grenzen oprekken van wat als conventioneel wordt gezien. In Washington D.C., bij politici, maar ook bij internationale vrienden en vijanden. Als voorbeeld noemt hij de manier waarop Trump zich richting de NAVO opstelt. In zijn presidentscampagne twijfelde de miljardair al openlijk aan het nut van de organisatie.

"Na anderhalf jaar als president van de Verenigde Staten lijkt hij de leden wel zover te hebben hun begroting op te schroeven", zegt Feulner. "En dat gebeurde niet dankzij business as usual. Dat gebeurde omdat Trump groot dacht: buiten de gebaande paden."

Niet alleen op diplomatiek niveau, ook op het gebied van internationale handelsbetrekkingen stelt Trump zich op die manier op. Hij gebruikt invoerheffingen als drukmiddel voor onderhandelingen en legt ze eenzijdig op om zijn zin te krijgen.

"Het is een ruwe, New Yorkse tactiek van intimidatie, van poker spelen. Zo haalt hij een akkoord of deal binnen", zegt Derk Jan Eppink. "Dat zijn de traditionele politici in Europa en elders in de wereld niet gewend. Die cultuur kennen ze niet."

Klap in het gezicht

Die manier van onderhandelen valt ook in de Verenigde Staten zelf lang niet altijd goed. "Trump mag dan zorgen voor wat chaos, de Amerikaanse diplomatieke machine draait gewoon door", vertelt correspondent Wouter Zwart.

Wel kunnen Amerikaanse diplomaten die blijven volhouden dat de band met de bondgenoten onveranderd sterk is, dat verhaal steeds moeilijker verkopen. "Omdat Trump regelmatig de daad bij het woord voegt. Kijk maar naar het klimaatakkoord van Parijs, waar hij uitstapte. Of de Iran-deal, waar hij zich uit ook terugtrok", zegt Zwart.

"Nu hij ook dreigt met opstappen uit de NAVO kun je dat een onderhandelingstactiek noemen, maar met Trump in het Witte Huis moet je dat soort dreigementen ook serieus nemen."

Diverse partijgenoten reageren dan ook geschrokken op Trumps optreden in Europa afgelopen week. Zoals de Republikeinse senator Bob Corker, een bekend criticus van Trump: "Ik denk dat je op een bepaalde manier met je vrienden omgaat. Soms voelt het alsof we onze vrienden een klap in het gezicht geven en onze hand uitsteken naar mensen die ons sterk tegenwerken - zoals Rusland en Poetin."

Corker is niet de enige die er zo over denkt. Nog voorafgaand aan het bezoek van Trump aan Europa namen beide huizen van het Amerikaans congres met overweldigende meerderheid een motie aan waarin zij hun steun uitspreken voor de NAVO.

"Het probleem is dat Trump de remmen veel harder losgooit dan de Republikeinen aankunnen", zegt correspondent Wouter Zwart. "In naam van America First voert hij nu een handelsoorlog met de rest van de wereld en stelt hij allianties op scherp. Daarover is veel onvrede in het congres, want uiteindelijk profiteren landen als Rusland daarvan."

De volgende saloon waar Trump, al dan niet schietend, binnenstapt is die in Helsinki. Daar ontmoet de Amerikaanse president volgende week zijn Russische collega Poetin. Trump liet zich eind juni al verheugd uit over deze eerste top tussen de twee: "Ik heb het vanaf dag 1 gezegd, goed kunnen opschieten met Rusland en China en met iedereen is een goede zaak. Goed voor de wereld, goed voor ons, goed voor iedereen."