Andere Tijden Sport: de wraak van Aad de Mos

Modern drama, klassiek thema. Verraad en wraak. Shakespeare zou er zijn vingers bij hebben afgelikt. Maar dit is geen fictie, dit is het waargebeurde verhaal van Aad de Mos. Vanavond om 22.05 uur in Andere Tijden Sport op NPO 1.

De langharige Aad de Mos geeft eind jaren zeventig zijn baan als schoolmeester in de Schilderswijk op. Met spijt in het hart, want hij voelt dat hij de kinderen iets te bieden heeft. En hij heeft er zijn vrouw Gerarda ontmoet.

Ajax klopt op de deur en de lokroep uit de hoofdstad is voor de jonge trainer - hij traint de amateurs van RVC uit Rijswijk - onweerstaanbaar. Hij kan jeugdtrainer worden in Amsterdam. En als het bevalt, kan hij doorgroeien. Het is dan 1980.

De Mos: "Het was een droom om bij Ajax te mogen werken. Het summum. Dan kwam ik met m'n Citroën aanrijden en zag die vier letters op dat dak staan bij Ajax. Dan dacht ik: dat is lekker zeg. Elke keer weer. Dan leef je op een wolk."

Gouden lichting en Johan Cruijff

De Haagse bluf van De Mos blijkt wel te passen bij de brutale Amsterdamse jeugd. En er komt een gouden lichting aan. Spelers als Frank Rijkaard, Marco van Basten, Gerald Vanenburg en John van 't Schip. Bijna niemand kent die namen nog.

Hij assisteert bij trainingen van hoofdcoach Leo Beenhakker en is leergierig. Ook als Cruijff een jaar later terugkeert als speler, slurpt hij alle kennis gretig op. De Mos kent zijn plek: "Ik wilde vooral niet in het gevecht terechtkomen met hem. Zo slim was ik wel denk ik, omdat ik dat gevecht natuurlijk nooit kon winnen."

Na het vertrek van Kurt Linder krijgt De Mos in het seizoen 1982/83 eindelijk de kans als hoofdtrainer. Toenmalig aanvoerder Dick Schoenaker: "We kenden hem natuurlijk vooral als jeugdtrainer. Daarom was het 'Aadje' voor ons."

Maar 'Aadje' pakt wel het kampioenschap met Ajax - en Cruijff - dat jaar. Cruijff vertrekt vervolgens na een ruzie met voorzitter Ton Harmsen naar Feyenoord. En ondanks een weergaloze 8-2 van de ploeg van De Mos tegen Feyenoord, een seizoen later, winnen de Rotterdammers de titel.

'Met deze spelers win je de oorlog niet'

In het seizoen 1984/85 moet het dan gebeuren. Zowel het bestuur als Aad de Mos willen dit seizoen eindelijk ook in Europa hoge ogen gooien. Ook met de jonge talenten.

In november wordt Ajax echter afgetroefd op hardheid en door Bohemians Praag uit de Europa Cup geknikkerd. De Mos haalt daarna in Het Parool hard uit naar Vanenburg en Rijkaard: "Met deze spelers kun je de oorlog niet winnen." De eerste scheurtjes zijn een feit.

FC Vinkeveen

Met nog zeven duels te gaan staat De Mos met Ajax ruim bovenaan. Er lijkt geen vuiltje aan de lucht. Toch voelt hij zich ongemakkelijk, omdat Van 't Schip en Van Basten zich vreemd gedragen.

"Ze gingen een beetje saboteren op de training. Voorzetten achter de goal geven. Op de grond zitten. En bleven heel lang hangen. Ik wist dat Van Basten en Van 't Schip regelmatig bij Johan Cruijff kwamen in Vinkeveen." Het duo wordt door de spelersgroep gekscherend FC Vinkeveen genoemd.

Er broeit iets. De Mos hoort van een journalist van de Telegraaf dat zijn dagen bij Ajax zijn geteld en dat Cruijff al warm loopt. Voorzitter Harmsen stelt hem gerust. "Het bestuur zei tegen mij: dat gaat echt niet gebeuren. Die komt echt niet meer binnen bij ons. Ik geloofde dat wel."

Van Basten op de bank

In de wedstrijd tegen Utrecht van 23 april zet De Mos Van Basten en Van 't Schip op de bank. "Ze ondermijnen de boel, dus je moet dat doen. Anders ben je niet geloofwaardig." Ajax wint met 1-0 en De Mos heeft weer even lucht. De kranten houden hun kruit droog.

Op zondag 6 mei speelt Ajax uit bij Haarlem. De week ervoor is De Mos ziek. Assistent Spitz Kohn wil Van Basten en Van 't Schip 'gewoon' opstellen tegen Haarlem, ondanks de instructies van De Mos dat niet te doen. Als De Mos dit hoort, rijdt hij met 40 graden koorts woest naar Amsterdam. Daar schrapt hij de namen op de valreep weer van het bord. De Mos: "Dan moet je even laten zien dat je de baas bent. En dan moet je die wedstrijd winnen."

Maar dat gebeurt niet. Ajax verliest met 1-0. Van t Schip: "Je verliest zo'n wedstrijd en toen was er dus een hele gekke sfeer in de bus terug. Er leefde toen al iets heel sterks van: dit gaat niet verder zo. Dit moet stoppen."

'Vreemde gang van zaken'

Op maandagochtend sommeert De Mos de spelers om - zonder hem - bij elkaar te gaan zitten in de persruimte. Om elkaar eens de waarheid te zeggen. Van Basten zegt in 1996 in een interview met Hugo Borst daarover: "Toen hebben we op maandag met de groep een bespreking gehad en uit die groep kwam.... moven. Het liefst moven."

Van Basten ontkent dat hij zich tegen De Mos heeft uitgesproken, maar noemt wel Rijkaard. Dick Schoenaker herinnert zich dit anders. "Marco van Basten en Frank Rijkaard zeiden: we willen gewoon niet verder met Aad de Mos. Daar schrok ik van op dat moment."

Zelfs de naam van Cruijff valt al in die bespreking. John Bosman: "Ik kan me nog wel herinneren dat iemand zei: ik hoor dat er geruchten gaan dat Johan Cruijff trainer gaat worden volgend seizoen." Van 't Schip: "Ja, dat kan ik me wel herinneren. Dat zijn naam gelijk viel. En een en een was twee."

Harmsen bellen

Aanvoerder Dick Schoenaker krijgt de opdracht om voorzitter Harmsen meteen te bellen. Van t Schip: "Dus die stormde binnen vijf minuten door het spelershome langs Aad de Mos, die zijn kopje koffie aan het drinken was, de persruimte in, waar wij zaten. En tien minuten later ging hij weer naar buiten."

De Mos: "Toen kwamen Harmsen en Schoenaker vertellen dat het over was. Zo mooi als het was om te beginnen, zo ellendig was het om op die manier afscheid te nemen."

Ajax pakt dat seizoen de titel. De Mos: "Een titel waarvan ik nog zeg: als Ajax een beetje kloten aan het lijf heeft, dan zouden ze die titel terug moeten geven. Want dat is de titel van Aad de Mos, die ontbreekt op mijn curriculum. Vind ik."

Maar als Ajax kampioen wordt, met Tonnie Bruins Slot op de bank, belt niemand van de spelers, staf of bestuur hem op. Een maand later wordt Cruijff aangesteld als nieuwe hoofdtrainer. De jonge trainer Aad de Mos likt zijn wonden. Maar de boosheid blijft.

Hij vraagt zijn nieuwe zaakwaarnemer Ger Lagendijk in alle rust te zoeken naar een club die hij volledig naar zijn hand kan zetten. Een les die hij heeft geleerd van Johan Cruijff. "Cruijff had me ooit gezegd: als je weggaat bij Ajax en je gaat op jezelf, zorg dan dat je de macht krijgt. Macht is heel belangrijk. Naast de bal en tactiek zijn die lessen onbetaalbaar."

De nieuwe club van De Mos wordt gevonden in KV Mechelen. Letterlijk op een bierviltje tekent hij zijn contract. De puissant rijke eigenaar John Cordier zei tegen hem: 'Ik ben al jaren bezig, maar u bent de laatste met wie ik het ga proberen.'

Europese campagne oude stijl

De Mos begint halverwege het seizoen 1985/86 en behoedt KV Mechelen ternauwernood voor degradatie. Het seizoen erop begint het te lopen en pakt hij direct de beker.

KV Mechelen mag Europa in. Dat wordt een ervaring met Europa Cupvoetbal oude stijl. Vol trucs, charme, rituelen en heerlijke verhalen. Dinamo Boekarest, het Schotse Saint Mirren, Dinamo Minsk en Atalanta Bergamo worden over twee duels uitgeschakeld. In de finale wacht Ajax.

De Mos: "Eigenlijk was ik eerst helemaal niet blij met Ajax als tegenstander. Ze hadden die beker het jaar daarvoor al gewonnen. En het was een sterke ploeg. Naarmate de tijd vorderde begon ik er echter meer en meer in te geloven."

Honderden keren geoefend

Van 't Schip, Ajax' aanvoerder die avond: "Je merkte aan alles dat Mechelen meer wilde winnen dan wij. Voor Aad was het natuurlijk helemaal een uitdaging. Tegen de club die hem had weggestuurd, terwijl hij bovenaan stond."

Ajax komt in de wedstrijd ook al snel met tien man te staan, als Danny Blind na zestien minuten met rood van het veld wordt gestuurd.

De beslissende goal valt in de zestigste minuut. Precies zoals op de training, zelfs een dag voor de finale, honderden keren was geoefend. Voorzet Eli Ohana, kopbal Piet den Boer bij de eerste paal. Den Boer: "Die goal zat erin geslepen. Die kon ik met m'n ogen dicht nog wel maken. Toen Eli zijn actie inzette tegen Frank Verlaat, ging ik al richting eerste paal."

De middelvinger van Aad

De Mos: "Dan ben je als een kind zo blij. En ga je weer zitten op de bank. En dan kijk je op je horloge. Nog dertig minuten, maar die duren vijf jaar. Dat is om gek te worden." Drie minuten voor het einde krijgt Ajax nog een dot van een kans na een sublieme aanval, maar doelman Michel Preud'homme ranselt de knal van Bosman onder de lat vandaan.

En dan klinkt het laatste fluitsignaal. De Mos rent het veld in. Na een sprint van tien meter draait hij zich in de loop half om en steekt zijn middelvinger op naar het Ajax-bestuur op het ereterras.

"Ik dacht weer aan al die ellende bij Ajax. Alles kwam eruit. Ik zag Harmsen, Bartels, Van Eijden en dacht doei. Middelvinger. Ik weet niet of ze het gezien hebben."

Arie van Eijden: "Jazeker heb ik het gezien. En ik was wel verontwaardigd ja. Maar boos, nee. In de emotie van het moment snap ik het ook wel."

'Je hebt ze liggen, jongen.'

Op het vliegveld in Brussel zag hij zijn ouders, die op zijn oudste dochter hadden gepast. "Ja, dan breekt er wel iets. Dan komt alles boven. Van de finale. En de emotie van het ontslag bij Ajax. Alles kwam eruit. Ik weet nog goed wat mijn vader toen zei: je hebt het geflikt. Je hebt ze liggen, jongen. Je hebt ze liggen."

'Veel aan Cruijff te danken'

De Mos' oordeel over Cruijff, ondanks het pijnlijke ontslag bij Ajax, is mild: "Hij heeft me veel geleerd. Hij is de leermeester. Hij heeft me ook bijna aangesteld. Hij heeft me zeker ontslagen. Dat neem ik dan voor lief. Dan is de balans daar. Je kunt alleen maar zeggen dat bepaalde mensen in de media of in het bestuur te slap zijn geweest. Maar ik denk dat ik hem veel dingen verschuldigd ben."