De commandant zei 'nach Schule oder nach Hause' en Jan overleefde de oorlog

• Roel Pauw

  Verslaggever

Aan de muur van een huis aan de Barchman Wuytierslaan in Amersfoort hangt een plaquette met daarop twintig namen. Het zijn de namen van de mannen die op 5 februari 1945 werden doodgeschoten als vergelding van een sabotage-actie van het verzet. Het had weinig gescheeld of er had nog één naam op gestaan: die van Jan van der Glas.

Hij is net 87 geworden, maar die dag staat hem nog helder voor de geest. Hij was 13. "Ik kwam daar langs op weg naar school en ik was blijkbaar precies op het verkeerde moment: allemaal Duitse voertuigen en iedereen die daar op straat liep werd tegengehouden. Ik werd in de tuin van een huis gesmeten. De Duitsers waren blijkbaar erg boos over een voorval waarbij drie van hun mensen waren doodgeschoten."

Op 2 februari pleegde het verzet een aanslag op het hoofdseinhuis in Amersfoort. Daarmee werd een belangrijke aanvoerroute over het spoor onklaar gemaakt. De twee verzetsstrijders die de sabotage-actie uitvoerden werden ontdekt; op hun vlucht schoten ze twee Duitse militairen dood. Een derde soldaat overleed korte tijd later.

Ter vergelding executeerden de Duitsers een aantal gevangenen uit Kamp Amersfoort en de strafgevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. Dat gebeurde aan de Barchman Wuytierslaan in Amersfoort, vlak bij de plek waar de aanslag was gepleegd.

Van der Glas stond in de voortuin van het Amersfoortse huis tussen gevangenen. "De twee mannen naast me pakten mijn handen beet. We stonden vooraan, toen kwamen de soldaten onze kant op, met hun geweren op ons gericht. Ik dacht: dan zie ik m'n moeder nooit meer! Dat vond ik het ergste. Ik heb niet aan mijn vader gedacht, ik heb niet aan de koningin gedacht, echt alleen aan m'n moeder, want dat is toch wel het belangrijkste in je leven. Ik heb een enorme gil geven, ik was volledig van de kaart."

Zijn noodkreet had effect. "De commandant hoorde opeens een kinderstem. Hij keek op en ik zag zijn gezicht. Het was een vriendelijk gezicht, niet dat van een monster. Hij wenkte me en aaide me over m'n krullen, dat vond ik heel typisch. Toen zei hij: 'nach Schule oder nach Hause'. Dus ik mocht weggaan, ik keek nog even om, want voor hetzelfde geld zou hij me alsnog in mijn rug schieten, maar hij zwaaide naar me! Ik dacht nog: wat een aardige kerel. Maar die andere mannen heeft hij wel dood laten schieten."

Tegen de tijd dat Jan op school aankwam, hoorde hij het geknetter van het vuurpeloton. Een half uur lang hing hij kotsmisselijk boven de wc. De lichamen van de slachtoffers hebben ter afschrikking nog 24 uur in de tuin gelegen. De Duitsers hadden er een bord bij gezet met de tekst 'Saboteurs en terroristen'. Van der Glas is de plek jarenlang uit de weg gegaan.

Het oorlogsgeweld heeft het lichaam van Jan van der Glas niet beschadigd, maar zijn geest heeft een forse dreun gehad. Het lied Hand in hand kameraden kan hij niet horen zonder dat de tranen hem over de wangen lopen; opnieuw voelt hij de handen van de mannen in hun laatste ogenblikken voor hun dood. En bij een geluid dat lijkt op het geknal van wapens draait zijn maag nog altijd om. Ook dat lijkt nooit over te gaan.

Op 4 mei om 20.00 uur zijn veel Nederlanders 2 minuten stil. Waar denken we aan tijdens die minuten stilte?