Na de kanonnen, zwijgen nu ook de luidsprekers langs de Koreaanse grens

• Carmen Nelissen en Floris Harm

65 jaar lang schalde de propaganda vanuit metershoge Zuid-Koreaanse luidsprekertorens de grens met Noord-Korea over. En vice versa.

Vanaf vandaag niet meer. Beiden landen zijn begonnen met de ontmanteling van de geluidsinstallaties. En als de ontluikende vrede tussen Noord- en Zuid-Korea tot volle bloei komt, blijven de luidsprekers weg.

Sinds de Koreaanse Oorlog probeerden beide staten elkaar voortdurend te overtuigen van het eigen gelijk en zwart te maken. Luidsprekers met popmuziek en slogans werden ingezet, maar ook ballonnen, elektronische billboards, chocolade cake en soms zelfs een kerstboom.

Offensief

Tijdens de Koreaanse Oorlog (1950-1953) dropten Amerikaanse vliegtuigen miljarden pamfletten boven het gebied in handen van Noord-Koreaanse troepen. Doel was ze te ontmoedigen om verder te vechten. Ook het noorden bestookte Zuid-Korea met propaganda.

Een wapenstilstand tussen het noorden en de VS bracht in 1953 de kanonnen tot zwijgen. Maar aan het front van de propaganda-oorlog werd een nieuw offensief ingezet.

"Beide kanten wilden elkaar overtuigen dat hún systeem beter was", zegt hoogleraar Koreanistiek Remco Breuker. Een tijdlang leken de Noord-Koreanen succesvol: "In de jaren 70 en 80 hadden ze grote invloed onder radicale studenten in Zuid-Korea."

Dat werd geleidelijk minder. En of het zuiden er op zijn beurt in slaagde om de noorderlingen aan het twijfelen te brengen, was ongewis. Maar dat hinderde niet. Omdat contact tussen de twee minimaal was, waren beide kanten zeer vindingrijk in manieren om de ander te bereiken.

Zowel Noord- als Zuid-Korea stuurt met enige regelmaat ballonnen de grens over met daarin allerhande propagandamateriaal.

Pamfletten vooral, maar het zuiden stuurt ook spullen die moeten aantonen hoe welvarend het zuiden is: sokken, foto's van Zuid-Koreaanse snacks, usb-sticks met verboden media, noedels en de immens populaire Choco-Pie koekjes. Die zijn zo gewild, dat ze in het noorden ook kunnen worden gebruikt als betaalmiddel.

Omdat de ballonnen in het grensgebied worden opgelaten zijn ze vaak direct gericht op de Noord-Koreaanse militairen, door bijvoorbeeld Zuid-Koreaanse vrouwen op een wellustige manier af te beelden. De boodschap die moet worden overgebracht, is ernaast afgebeeld.

In 1998 stopte de Zuid-Koreaanse regering met het verspreiden van propaganda in het kader van een nieuw overheidsbeleid tegenover de noorderbuur. Het zou de relatie tussen noord en zuid niet verbeteren. Onafhankelijk actiegroepen zagen zich toen geroepen om door te gaan met de ballonnenacties.

Het zuiden heeft Free North Korea Radio, het noorden heeft Voice of the People. De één is opgericht door Noord-Koreaanse vluchtelingen en heeft uitzendingen met kritische berichten over het noorden; de ander is (zoals alle media in het noorden) een staatsorgaan en bezingt de verdiensten van de familie Kim.

En beide stations prediken voor eigen parochie, want bereiken hun doelgroep niet: zowel Noord- als Zuid-Korea jammen de uitzendingen succesvol met speciale stoorzenders.

Naast de ouderwetse radio, worden de laatste jaren ook nieuwe media gebruikt om propaganda te verspreiden. Zo was het Noord-Koreaanse regime actief op YouTube en is het nog altijd te vinden op Twitter. Dagelijks verstuurt het regime tweets met berichten waarin het de leider Kim Jong-un ophemelt, verspreidt het foto's van blije kinderen en levert het commentaar op onder meer de Verenigde Staten.

Ook de Zuid-Koreaanse zijde gebruikt sociale media, al is het onduidelijk of de overheid daar direct bij betrokken is. Er zijn verschillende groepen en organisaties actief die anti-Noord-Korea-cartoons, filmpjes en petities verspreiden via websites en netwerken zoals Instagram. Het is overigens onwaarschijnlijk dat Noord-Koreanen toegang hebben tot dat materiaal, omdat internet er nauwelijks werkt.

Naast deze georganiseerde campagnes, waren er in deze propaganda-oorlog ook nog de guerilla-acties.

Tijdens de oorlog maakten beide kanten gebruik van lichtgevende billboards langs de frontlinie. Met slogans en het weerbericht trokken zij van ver de aandacht.

Dezelfde gedachte zat achter de metershoge lichtgevende kerstboom die jaren later op een heuvel aan de zuidkant van de grens werd opgericht. Als christelijk symbool naar Noord-Korea, waar het christendom verboden is.

Het noorden stuurde af en toe faxberichten naar Zuid-Koreaanse bedrijven waarin hun overheid werd beschuldigd van provocatie.

Ook verschenen er soms opiniestukken in Zuid-Koreaanse kranten die opvallend mild van toon waren over Noord-Korea. Op het eerste gezicht geschreven door een zuiderling, maar blijkbaar ingestuurd door een noorderling die zich als zodanig had voorgedaan.

Mensenrechtenschendingen

Nu de luidsprekers langs de grens zwijgen, hoopt het Zuid-Koreaanse ministerie van Defensie dat de propaganda-oorlog ten einde zal komen.

Maar dat is waarschijnlijk ijdele hoop, denkt Korea-kenner Remco Breuker. Het zal subtieler zijn, meer gericht op soft power: "Er moet een positieve indruk van het noorden ontstaan. Ze zullen vooral de nadruk leggen op de bloedband die de Koreanen met elkaar gemeen hebben. En dat zij zich hebben verzet tegen buitenlandse indringers. Ze willen vooral niet dat het gaat over de mensenrechtenschendingen daar. Want als het daarover gaat, heeft het noorden nog wel iets uit te leggen."