Europees gifverbod goed voor de bij, maar nog niet zijn redding

• Remy Hersbach

  redacteur Online

Het verbieden van de giftige bestrijdingsmiddelen neonicotinoïden in de landbouw in de EU is goed nieuws voor de bij. "Een stap in de goede richting", zegt onderzoeker Romée van der Zee. Daarentegen is de landbouwsector not amused. Zij zeggen dat het juist slecht is voor het milieu.

Het verbod is ook geen heilige graal, tempert Van der Zee meteen de verwachtingen. De honingbij, en de verschillende soorten solitaire bijen, worden lang niet alleen door bestrijdingsmiddelen bedreigd, legt ze uit. Zo hebben de insecten last van de parasiet de varroamijt en spelen de lengte (en minimum- en maximumtemperaturen) van het seizoen en de klimaatverandering een grote rol.

Maar in haar onderzoek ziet Van der Zee ook duidelijk een relatie met het gebruik van landbouwgrond in de buurt van bijen en vandaar dat ze blij is met het verbod op de bestrijdingsmiddelen.

Ook imker Bert Berghoef, tevens voorzitter van de Nederlandse Bijenhouders Vereniging, juicht de maatregel daarom toe. "Ik ben als imker heel blij dat de bestrijdingsmiddelen verboden worden, omdat het betekent dat onze volken weer kunnen toenemen in vitaliteit en lijn. Je zag landelijk dat er grote sterftes optraden van volkeren. Als een volk niet overwintert zijn er talloze oorzaken voor, waar dit er een van is. "

Solitaire bij

Overigens viel de bijensterfte van honingbijen de afgelopen winter mee, blijkt uit een enquête van de Bijenhoudersvereniging. Volgens Van der Zee komt dat doordat imkers sterfte onder bijenvolkeren relatief goed kunnen compenseren door meerdere volkeren te verenigen. "De echte problemen liggen niet bij de honingbij, maar bij de wilde, solitaire bijen die niet in volkeren leven. Die gaan sterk achteruit."

Dat de pesticiden van invloed zijn op de bijensterfte, staat wel vast. Een eerder tijdelijk verbod op de drie neonicotinoïden lijkt ook zijn vruchten afgeworpen te hebben, vertelt Van der Zee. "De bijensterfte is vanaf 2014 lager geworden. Dat zou voor een deel verklaard kunnen worden dat ze niet meer gebruikt mochten worden."

Hoe moet het met de suikerbiet?

Een van de grote nadelen van de neonicotinoïden is dat ze lang in het milieu blijven zitten, omdat ze een lange halfwaardetijd hebben. Dat is de tijd waarin de helft van een stof vervalt. Als voorbeeld hiervan geeft Van der Zee de aanwezigheid van de stoffen in de buurt waar suikerbieten worden geteeld, die met neonicotinoïden worden bewerkt. "Je ziet dat het dan in de grond terechtkomt, en dat zelfs de gevolggewassen die er later komen, ook besmet zijn met die stoffen."

Nu is besloten dat bij het telen van bieten de gifstoffen straks niet meer gebruikt mogen worden, tot grote onvrede van LTO Akkerbouw. De organisatie spreekt van een stap terug in de tijd. "In een aantal gevallen moeten we overschakelen op alternatieven die voor het milieu slechter zijn. Dat is een kant die we niet op willen", vertelt voorzitter Jaap van Wenum.

Hij legt uit dat de zaden nu met een beetje neonicotinoïden worden bewerkt. "Straks moeten we weer een vol veld in met een spuit met bestrijdingsmiddelen om bijvoorbeeld luizen tegen te gaan." Ecologische bestrijdingsmiddelen zijn volgens Van Wenum niet voorhanden bij het telen van suikerbiet.

Het probleem speelt overigens dit jaar nog niet, zegt hij. "De bieten zijn in de maand april gezaaid. Die gaan we echt niet meer opgraven."

De Duitse multinational Bayer, die actief is in biotechnoloigie en gewasbescherming spreekt van een droevige dag voor boeren en een slechte deal voor Europa. "De beslissing zorgt ervoor dat Europese boeren nog minder mogelijkheden hebben om belangrijke insecten te bestrijden, terwijl er voor velen geen alternatief is." Met alle gevolgen van dien volgens het bedrijf: meer CO2-uitstoot, een groter risico op resistente insecten en het gebruik van oudere, minder effectieve middelen.

Wat voor de landbouwbedrijven wel een meevaller is, is de drie pesticiden in kassen wel gebruikt mogen worden. En dat ziet bijenonderzoeker Van der Zee op haar beurt niet zitten. "Ik ben niet gelukkig met die uitzondering. Als je kijkt naar de 'bestrijdingsatlas' zie je een heel sterke toename in de buurt van kassen. Ze lozen vocht in bijvoorbeeld de sloten, en dan komen die pesticiden in de grond terecht."

Roundup

Het verbod op de drie neonicotinoïden imidacloprid, clothianidine en thiamethoxam is dus een goed begin, maar nog lang niet zaligmakend.

Van der Zee hoopt ook nog steeds op een verbod op bestrijdingsmiddel Roundup, dat zeer schadelijk is voor insecten en dus ook bijen. Maar voorlopig heeft Brussel die stof nog minstens vijf jaar toegestaan. "Het wordt zo massaal gebruikt, dat moet echt weg. Niet alleen voor de honingbij. Dat is een indicator, omdat we kunnen volgen wat er met honingbijen gebeurt, maar daarachter zitten heel veel andere insectensoorten waar we veel minder zicht op hebben."