'De rotte cultuur op Sint-Eustatius los je niet in twee jaar op'

Het Nederlandse besluit om in te grijpen op Sint-Eustatius valt in goede aarde bij de eilandbewoners, zegt Gilbert Isabella. Hij was tot voor kort rijksvertegenwoordiger op Saba, Bonaire en Sint-Eustatius. De bewoners staan volgens hem "zeer open voor het ingrijpen van Nederland".

Gisteren kondigde staatssecretaris Knops van Koninkrijksrelaties aan dat een regeringscommissaris wordt aangesteld die orde op zaken moet stellen op Sint-Eustatius, waar sprake is van van onder meer wetteloosheid, financieel wanbeheer, discriminatie en intimidatie. Isabella herkent zich in de genoemde problemen, zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal. "Ik heb het zelf echt zien gebeuren", zegt de voormalige wethouder van Utrecht, die tot 1 januari werkzaam was op de eilanden.

Vooral de bevolking heeft daar last van, zegt Isabella. "Het is moeilijk om je eigen ding te blijven doen, als je voortdurend wordt aangesproken door mensen die aan de macht zijn als je bijvoorbeeld oppositie voert of je mening geeft in de krant. Dan wordt het heel ingewikkeld voor burgers. En dat heb ik zien gebeuren."

Ook ambtenaren wordt het niet altijd makkelijk gemaakt. "Die kunnen niet hun normale werk doen, omdat er soms gedreigd wordt met ontslag door lokale politici die in de eilandsraad zitten. Die stappen bijvoorbeeld een kantoor binnen en zeggen: 'Je moet nu betalen.'"

Vervlechting

Gert Oostindie, hoogleraar koloniale en postkoloniale geschiedenis, trekt in Met het Oog op Morgen een vergelijking met Nederland. "Wij zijn gewend om politici te kiezen die bepaalde dingen gaan doen waar je het wel of niet mee eens bent. Ze zitten er in ieder geval niet voor hun eigen belangen."

Maar op zo'n klein eiland gaat dat anders, zegt hij. "Daar is de vervlechting van politiek en bestuur al heel snel zo sterk dat bijvoorbeeld de leider van de grootste partij eigenlijk een kleine dictator van het eiland is. Dan krijg je dat ambtenaren geïntimideerd worden en dat iemand die iets anders vindt eruit ligt. Dat is niet acceptabel."

Sinds 10 oktober 2010 heeft Sint-Eustatius de status van bijzondere gemeente binnen het koninkrijk. "Wat je zag, is dat Sint-Eustatius niet bereid is geweest om de nieuwe rechtsorde die toen ontstond, eigen te maken. Dat maakt het wel heel ingewikkeld", zegt Isabella.

Zelf liep hij ook regelmatig tegen problemen aan. "Het contact met de bevolking was eigenlijk geen probleem, maar het werd lastiger zodra je bij bestuurders aan tafel kwam. Ik zag het knellen als ik ze aansprak op dingen die niet goed gingen."

Hij werd soms gewoon genegeerd. "Mensen ontlopen je, staan je niet eens te woord en er worden de meest waanzinnige dingen over je gezegd. Op Sint-Eustatius werd een motie van wantrouwen aangenomen, voordat ze me überhaupt hadden gezien. En uiteindelijk als je dan binnenstapt en uitlegt wat je komt doen, dan vervalt eigenlijk eerdere kritiek. Dat is het lastige. Direct aanspreken vindt men daar heel ingewikkeld."

Kolonialisme

Ook speelt het kolonialisme nog altijd een rol. "Daar gaan we in Nederland soms wel wat krampachtig mee om. Als je dat erkent, als je weet dat je een gezamenlijk verleden hebt, dan kun je ook vooruitkijken. Die discussie gaan we nog te weinig met elkaar aan."

Dat sentiment leeft dus nog steeds, maar nu is men op Sint-Eustatius vooral blij met het ingrijpen van Nederland. "Het had eerder moeten gebeuren. Het is nu ook aan Nederland om te laten zien dat als je aan transparante besluitvorming doet er ook echt stappen gezet kunnen worden. Dat is nu heel erg belangrijk."

Daar moet de regeringscommissaris dan ook voor zorgen, zei Isabella. "Er moet een voorbeeld gesteld worden van hoe er fatsoenlijk bestuurd wordt. Dat het niet alleen maar gaat om je eigen familie, je vriendjes en daar de vriendinnetjes weer van."

Ook op de rol van Nederland is genoeg aan te merken, stelt Isabella. "Wij moeten zeker de hand in eigen boezem steken. Tien ministeries die allemaal hun eigen dingetje doen op het eiland, dat is verschrikkelijk. Het betekent ook een aanslag op de geringe capaciteit van het eiland. Als elk ministerie steeds weer met zijn eigen verhaal en eigen ambtenaren komt, terwijl er met de rijksvertegenwoordiger een bestuurlijke voorpost is, dan maak je het ook wel heel lastig voor de beperkte capaciteit die het bestuur op de eilanden heeft."

Oostindie vult aan: "Wij hebben toch de neiging om te denken dat wij, aan deze kant van de Noordzee, het koninkrijk zijn. En dat de andere kant er toch een beetje bijhangt. Heel lang is er toch ook wel het gevoel geweest dat we er eigenlijk van af willen", zei hij.

Als Nederland kan laten zien dat goed bestuur effect sorteert, dan zullen ook de nieuwe verkiezingen weer snel om de hoek komen kijken, denkt Isabella. "Dat zal nog wel veel tijd vergen."

Oostindie sluit zich daarbij aan. "Je hebt te maken met kleinschaligheid die per definitie moeizaam is voor de deugdelijkheid van bestuur. Je hebt een politieke cultuur, die decennialang rot is geweest. Dat haal je niet in twee jaar weg. Het zal echt iets van de lange adem worden."