Ruzie tussen Brussel en Polen, hoe zit het precies?
De Europese Commissie wil Polen hard aanpakken door artikel 7 van het EU-verdrag tegen het land in te stellen. Met dit 'zwaarste middel' of de 'nucleaire maatregel' wil de EU Polen straffen voor de omstreden wetten die de lidstaat aan wil nemen. Volgens de Europese Commissie tasten die wetten de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aan.
De Europese Commissie is al twee jaar bezig om te voorkomen dat Polen de wetten aanneemt en zet nu dus het zwaarste middel in. Maar waar gaat het eigenlijk allemaal over? En gaat het effect hebben? In vijf vragen zetten we het allemaal op een rij.
Welke wetten liggen er op tafel waar de EU zo tegen is?
Het gaat om vier wetswijzigingen. Die veranderingen zijn al goedgekeurd door de Senaat, alleen de president van Polen moet zijn handtekening er nog onder zetten. Ondanks het dreigen met maatregelen door de EU, zegt hij dit gewoon te gaan doen.
• Als eerste gaat de pensioenleeftijd voor rechters in het Hooggerechtshof omlaag van 70 naar 65 jaar. Hierdoor moet bijna de helft van de huidige rechters verplicht met pensioen. Ook krijgt de president meer invloed op de keuze van rechters in het Hooggerechtshof.
• Het hof wordt daarnaast uitgebreid met twee kamers. Een daarvan, de Disciplinaire Kamer, wordt deels benoemd door de Senaat en kan rechters en advocaten aanklagen. Die andere is de 'Kamer voor buitengewone controle en publieke aangelegenheden'. Die kan vonnissen van de afgelopen twintig jaar vernietigen en beslissen over de geldigheid van verkiezingen en over het beboeten van media.
• De laatste wetswijziging gaat over de Raad van Justitie (KRS), die rechters benoemt. Die raad wordt voortaan gekozen door de Sejm, de Poolse Tweede Kamer. Daardoor is er rechtstreekse invloed van politici op de benoeming van rechters.
Wat vindt de EU daar zo erg aan?
Volgens de EU wordt de scheiding der machten ernstig aangetast, omdat de politiek op meerdere fronten invloed krijgt op het rechtssysteem. Vooral de invloed op het benoemen van rechters wordt gezien als een gevaar voor de democratie. Maar het gaat om het geheel aan maatregelen waardoor de onafhankelijkheid van de rechtsstaat volgens de EU niet meer gegarandeerd is.
De Venetië-Commissie, een adviserend orgaan van de Raad van Europa, omschreef het onlangs als volgt:
• Het benoemen van de leden van de Raad van Justitie door de Sjem, in plaats van de andere rechters, leidt tot een vergaande politisering van dit orgaan.
• Het heropenen van oude zaken is een gevaar voor de rechtsorde.
• Het ontslaan van een groot deel van de rechters van het Hooggerechtshof brengt de onafhankelijkheid van de hele rechtsstaat in gevaar.
Waarom wil Polen het rechtssysteem eigenlijk hervormen?
Het Poolse juridische systeem stamt deels nog uit de communistische tijd en er is veel corruptie. Volgens Warschau gaan deze wetswijzigingen daar verandering in brengen. De regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) zegt dat de nieuwe wetten nodig zijn om de rechtspraak efficiënter te maken en beter te laten aansluiten op de behoeften van gewone Polen.
Uit een enquête van mei dit jaar blijkt overigens dat 63 procent van de Polen vindt dat een hervorming van het rechtssysteem nodig is. De voorstanders zeggen dat oude communistische systemen nu nog overeind staan.
De ministerraad van de EU start dus een artikel 7-procedure. Wat betekent dat?
Het houdt in dat nu op het allerhoogste niveau over de wetsveranderingen van Polen beslist gaat worden. Er zijn door de Europese Commissie allerlei pogingen ondernomen om Polen tot inkeer te brengen, maar die hebben er niet toe geleid dat de wetten aan de Europese standaarden voldoen, oordeelt de Venetië-Commissie.
Het is nu aan de ministers om te bepalen of Polen met deze nieuwe wetten de grondbeginselen van de Europese Unie schendt. De nucleaire optie wordt het wel genoemd, omdat artikel 7 uiteindelijk kan leiden tot het ontnemen van rechten van een lidstaat, zoals het stemrecht in de Raad van Ministers. Overigens is dat niet de enige sanctie die mogelijk is, het kan ook het schrappen van subsidies of andere rechten zijn.
Gaat het zover komen?
Waarschijnlijk niet. Uiteindelijk moeten alle EU-landen instemmen met sancties of met het intrekken van stemrecht. Hongarije heeft al laten weten dat het er niet mee zal instemmen. Met andere woorden: Polen wordt niet warm of koud van het dreigement van de Europese Commissie en gaat dus gewoon door met het hervormen van de rechterlijke macht, want ze weten zich gesteund door Hongarije.
Volgens correspondent Jeroen Wollaars is dit dus eigenlijk een geschenk voor de Poolse regering. "Zo laten ze zien dat ze zich blijven verzetten tegen Brussel. En dat valt bij de kiezers heel goed."
