Politieke chaos en een bloedige grondstoffenstrijd: Oost-Congo al jaren toneel van geweld

"Een oorlogsmisdaad", zo noemde VN-secretaris-generaal Guterres de aanval op VN-militairen van gisteravond in Oost-Congo. Veertien blauwhelmen uit Tanzania en vijf Congolese militairen kwamen daarbij om het leven, er vielen 53 gewonden.

Het incident vestigt opnieuw de aandacht op de schrijnende situatie in het oosten van Congo, waar tientallen gewapende groepen actief zijn. De Nederlandse Anne Sophie Kesselaar, die werkt voor de VN-missie in het land, gaat ervan uit dat de strijdgroep Allied Democratic Forces (ADF) achter de aanval van gisteren zit.

Kesselaar is sinds twee jaar veldcoördinator bij Monusco, de VN-missie die al in 1999 op touw werd gezet. Ze woont in Goma, een stad op zo'n 150 kilometer van de VN-basis in Beni, waar de aanval was. "De VN-troepen werden aangevallen in een basis in het gebied waar de ADF actief is", vertelt ze. "De VN-troepen daar zijn een bijzonderheid binnen de missie: ze zijn de enigen met een offensief mandaat. Ze mogen dus actief rebellengroepen aanvallen." Maar dat maakt de blauwhelmen zelf ook tot doelwit.

'Niet de sterkste troepen'

De ADF is een van oorsprong Oegandese strijdgroep die sinds het einde van jaren negentig actief is in Noord-Kivu, een provincie in Oost-Congo. De afgelopen jaren hield de ADF zich gedeisd, maar de laatste weken is de rebellengroep weer zeer gewelddadig.

De VN-militairen die de groep moeten uitschakelen komen uit Tanzania, Zuid-Afrika en Malawi. Dat zijn militair niet de sterkste troepen, maar in ruil voor geld sturen de landen militairen die vervolgens in de frontlinie terechtkomen. Van de 16.000 actieve blauwhelmen in Congo, hebben er 2000 tot 3000 dit offensieve mandaat. Daarnaast is het regeringsleger bijzonder zwak.

Opeenhoping van conflicten

De missie richtte zich in eerste instantie op de oostelijke provincies Noord-Kivu, Zuid-Kivu en Itura. Maar inmiddels is de missie uitgebreid naar het centraal gelegen Kasaï. Daar was onlangs een enorme geweldsuitbarsting. Dorpen werden platgebrand en mensen werden op gruwelijke wijze vermoord. Een miljoen mensen sloegen op de vlucht. De opeenhoping van conflicten maakte Monusco een van de duurste VN-missies ooit.

Weinig conflicten zijn zo complex als dat in Congo. Naar schatting zijn er alleen al in het oosten bijna 90 gewapende groepen actief. De rebellenbewegingen controleren goudmijnen en andere mijnbouwgebieden die het land rijk is. Veel mijnen in de provincies Noord- en Zuid-Kivu en Itura worden illegaal geëxploiteerd.

De regering van president Kabila heeft geen belang bij verandering. Kabila had vorig jaar verkiezingen moeten uitschrijven, maar liet dat na. Sindsdien is hij illegaal aan de macht. Volgens Kesselaar heeft Kabila belang bij instabiliteit: "Hij had allang weg moeten zijn. Maar de regering heeft baat bij deze situatie: zolang er instabiliteit is, hoeven ze geen verkiezingen uit te schrijven en blijven ze langer aan de macht."

Bovendien profiteert de regering financieel van de chaos die door de groepen wordt veroorzaakt. "Er zijn allerlei allianties tussen gewapende groepen en het leger, maar ook tussen de regering en het leger."

Gelatenheid

Vreemd genoeg leidt dat zelden tot opstand, merkt Kesselaar op. "Er heerst gelatenheid onder de bevolking. De enkele protesten die er zijn, worden gewelddadig de kop in gedrukt. Iedereen is klaar met de president, maar de straat opgaan is hier geen gebruik."

Het afgelopen jaar sloegen 1,7 van de 83 miljoen inwoners van Congo op de vlucht voor het geweld. Kesselaar is zeer bezorgd over de toekomst van het Afrikaanse land. "We zien geen afname van het geweld. Tegelijkertijd wordt de VN-missie steeds kleiner", zegt ze. De VN is al bezig met een exitstrategie.