Waarom erkent de VS Jeruzalem als hoofdstad en wat maakt dat uit?

Israël noemt Jeruzalem de eeuwige en ondeelbare hoofdstad van de Joodse staat, maar ook de Palestijnen claimen al-Quds (zoals zij de stad noemen) als hoofdstad van hun toekomstige staat. Die tegengestelde belangen zorgen ervoor dat Jeruzalem internationaal gezien niet de status heeft van hoofdstad.

Daar komt nu voor de Amerikanen verandering in, want de VS erkent de stad als ongedeelde hoofdstad van Israël. Een bijzondere stap. Maar waarom doet de VS het? En wat is nou precies het probleem met Jeruzalem? Vijf vragen en antwoorden over deze netelige kwestie.

Wanneer is het conflict over Jeruzalem begonnen?

Dat gebeurde al vlak na de oprichting van de staat Israël in 1948. In een VN-plan uit 1947 voor de verdeling van Palestina in een Arabisch deel en een Joods deel stond dat Jeruzalem onder regime van de VN kwam te staan. Maar de eerste Arabisch-Israëlische oorlog in 1948 gooide roet in het eten. Het westen van de stad kwam in handen van Israël, het oosten werd bezet door het Jordaanse leger. Toen al riep Israël West-Jeruzalem uit tot hoofdstad. Jordanië riep Oost-Jeruzalem uit tot tweede hoofdstad van het land.

Zo'n twintig jaar later, in 1967, brak er weer oorlog uit. Israël en de Arabische landen Egypte, Syrië en Jordanië raakten in een conflict dat een kleine week duurde. In deze Zesdaagse Oorlog veroverde Israël Oost-Jeruzalem. Na de annexatie riep Israël de hele stad uit tot ondeelbare hoofdstad.

In de jaren daarna bouwde Israël nederzettingen in en rond bezet Oost-Jeruzalem, voor zo'n 200.000 Joden. Die nederzettingen zijn volgens internationale wetgeving illegaal. De internationale gemeenschap heeft de annexatie van Oost-Jeruzalem nooit erkend.

Waarom claimen zoveel partijen de stad?

Dat heeft voor een groot deel te maken met de heilige plaatsen die er zijn. In en rond de stad liggen plaatsen die belangrijk zijn in het jodendom, het christendom en de islam. De joden hebben er onder meer de Klaagmuur, een restant van de Tweede Tempel die rond het jaar 70 is verwoest door de Romeinen. Na de verwoesting is volgens sommige joden de sjechiena, de aanwezigheid van God, op die plek gebleven.

Op een steenworp afstand staan de al-Aqsamoskee en de Rotskoepel, volgens moslims op de plek waar de profeet Mohammed een nachtreis naar de hemel heeft gemaakt. En ook voor christenen is de stad van bijzondere waarde: volgens hen heeft Jezus er de kruisweg gelopen over de Via Dolorosa naar zijn executieplaats en is hij er begraven geweest, op de plaats waar nu de Heilig Grafkerk staat.

In Jeruzalem staan tegenwoordig het Israëlische parlement, het Hooggerechtshof en de ministeries. Maar geen enkel land heeft er een ambassade; die staan vanwege de bijzondere status van Jeruzalem allemaal zo'n 70 kilometer verderop in 'neutraal' Tel Aviv. Ook de Nederlandse ambassade is daar. Overigens heeft Nederland ook een ambassadekantoor in Ramallah, in Palestijns gebied.

Waarom gaat Trump de stad nu erkennen als hoofdstad van Israël?

Eigenlijk heeft de VS het begin van deze stap ruim twintig jaar geleden al gezet. Toen nam het Congres de Jerusalem Embassy Act aan. In die wet staat dat de VS de ambassade gaat verplaatsen van Tel Aviv naar Jeruzalem. Sinds 1995 hebben alle presidenten elk half jaar een zogenoemde waiver getekend om de uitvoering tegen te houden.

Telkens was het argument dat de nationale veiligheid in het geding was. Amerika heeft veel belangen in de regio en een dergelijke wijziging in beleid heeft gevolgen, was het idee. Trump is nu de eerste Amerikaanse leider die de deadline van de waiver liet verlopen.

Het erkennen van Jeruzalem als hoofdstad is een verkiezingsbelofte van Trump. Critici zeggen dat hij dit doet om religieus-rechts in de VS tevreden te stellen, een belangrijk deel van zijn kiezers. Veel van die evangelicals vinden dat het Joodse volk een speciale status heeft en dus geholpen moet worden.

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zegt simpelweg: de president erkent wat al vele jaren de realiteit is, Jeruzalem is de facto al de hoofdstad van Israël.

Maar de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad kan de zogeheten tweestatenoplossing in de weg staan. Internationaal wordt dat gezien als dé manier om het Israëlisch-Palestijnse conflict te beëindigen. De Palestijnen krijgen dan net als de Israëliërs een eigen staat en ze willen daarbij (Oost-)Jeruzalem als hoofdstad. De Europese Unie, en dus ook Nederland, staat die oplossing voor.

Op dit moment is er overigens sprake van een Israëlische staat en Palestijnse gebieden, onder Palestijns bestuur. In de vredesonderhandelingen zit al jaren niet echt schot.

Wat vindt de rest van de wereld er eigenlijk van?

De Arabische wereld is boos. De Jordaanse koning heeft Trump gewaarschuwd voor gevaarlijke gevolgen voor de stabiliteit en veiligheid in de regio. De Palestijnse president Abbas gebruikte ongeveer dezelfde bewoordingen. En de Saudische koning Salman waarschuwt dat dit besluit de islamitische wereld kan doen ontvlammen. De Palestijnen hebben al drie dagen van demonstraties aangekondigd.

Gevreesd wordt voor dezelfde (of ergere) taferelen als deze zomer. Toen ontstond er onrust nadat Israël detectiepoortjes had geplaatst bij de Tempelberg. Overigens was dat weer een reactie op een aanslag van Palestijnen op Israëlische agenten.

Ook de EU is niet echt te spreken over Trumps plan. EU-buitenlandcoördinator Mogherini zei gisteren dat de stad zowel de hoofdstad van Israël als van de Palestijnen moet worden. De Turkse president Erdogan heeft gedreigd de diplomatieke banden met Israël te verbreken als de VS Jeruzalem erkent. Nederland, van oudsher een bondgenoot van Israël, heeft nog niet gereageerd op het voornemen van de VS.

In februari schreef de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Koenders aan de Kamer dat er een negatief signaal zou uitgaan van een verplaatsing van de Amerikaanse ambassade. "En dat een dergelijke stap tot verdere spanningen zou kunnen leiden."

Wat vindt Israël zelf?

Voor veel Israëliërs is de erkenning van de VS goed nieuws, want de meesten zien Jeruzalem allang als eeuwige en ondeelbare hoofdstad. En dan is bevestiging van de belangrijkste bondgenoot wel prettig. Maar er zijn ook mensen die twijfelen of het wel de juiste timing is en of het niet grote schade toebrengt aan het vredesproces.

De burgemeester van Jeruzalem reageerde eerder al. "Uit naam van de inwoners van Jeruzalem, al meer dan 3000 jaar het kloppende hart van het Joodse volk, dank ik de VS voor de intentie om Jeruzalem te erkennen als hoofdstad."