Play-offs WK: de Nederlandse roots van het Nieuw-Zeelandse voetbal

In de nacht van vrijdag op zaterdag (04.15 uur) hoopt Nieuw-Zeeland een grote stap te zetten naar de derde WK-deelname in de historie. In Wellington is Peru de tegenstander.

Bij het WK van 1982 waren beide ploegen voor het eerst en voor het laatst tegelijk present. Voor Peru was die eindronde het laatste kunstje van de gouden generatie rond Teófilo Cubillas.

Voor Nieuw-Zeeland was het een primeur. Het toernooi zat er na drie zware nederlagen tegen Schotland (5-2), de Sovjet-Unie (3-0) en Brazilië (4-0) op voor de All Whites. De doelman van Nieuw-Zeeland kreeg liefst twaalf doelpunten om de oren.

Toch is 1982 nog altijd onbetwist het hoogtepunt in de loopbaan van Frank van Hattum. Van Hattum? Dat klinkt Nederlands. Dat klopt.

Frank van Hattum is de zoon van Frits van Hattum, die in 1952 zijn geboorteplaats Utrecht verliet voor een nieuw bestaan aan het andere eind van de wereld. Down Under ging hij werken in een kaasfabriek, trouwde met Corry en kreeg liefst negen kinderen: zes zoons en drie dochters.

Maar hoe houd je negen opgroeiende kinderen in het gareel? Rugby is het vanzelfsprekende antwoord in Nieuw-Zeeland. Maar dat spel vonden de Van Hattums te ruw. En dus begon Frits van Hattum zijn eigen voetbalschool, waar hij vooral keepers ging opleiden. De meest getalenteerde: zijn zoon Frank.

Tijd voor voetbalsprookjes

Het was een onbegonnen strijd. Wat Frits van Hattum ook probeerde, in Nieuw-Zeeland bleef voetbal toch het ondergeschoven kindje. Voetbal was voor kinderen, rugby voor mannen.

Maar in 1981 is het Nieuw-Zeelandse rugby juist in opspraak. Dat heeft alles te maken met een serie oefenwedstrijden die de All Blacks dat jaar speelden tegen Zuid-Afrika, in weerwil van de internationale sportboycot tegen het apartheidsregime. De 'Springbok Tour' zorgde voor tweespalt in de samenleving en veel Nieuw-Zeelanders keerden zich af van het rugby.

Juist op dat moment ontrolde zich een sprookje in die veel kleinere sport: voetbal.

De weg naar het WK in 1982 voor Nieuw-Zeeland was eindeloos lang. Eerst moest Nieuw-Zeeland een groep van vier met aartsrivaal Australië winnend afsluiten. Toen dat gelukt was, moest het land bij de beste twee komen in een groep met China, Saudi-Arabië en Koeweit.

Ruim 88.000 vliegkilometers later leek het voetbalsprookje van Nieuw-Zeeland tot een eind te komen in Riyad, de hoofdstad van Saudi-Arabië. Om nummer twee China nog te achterhalen moest met minimaal vijf doelpunten verschil gewonnen worden van de Saudi's.

Ondenkbare gebeurde

De verschroeiende middagzon en de ondergrond van kunstgras dat meer weg had van rafelig tapijt maakten de opgave nog moeilijker. Maar het ondenkbare gebeurde. Nog voor rust was het 0-5 voor Nieuw-Zeeland.

Dat klinkt eenvoudig, maar de zenuwen gierden door de keel bij de Nieuw-Zeelanders. Neem de strafschop die zou leiden tot de 0-5. Aanvoerder Steve Sumner ging achter de bal staan, maar slaagde er niet in om de bal op de stip te leggen.

Sumner herinnert zich nog elke seconde."Mijn handen trilden zo erg dat de scheidsrechter, de Nederlander Charles Corver, tegen me begon te praten: 'Kalm aan, jongen. Kalm aan.'"

Sumner hield zijn zenuwen in bedwang. Maar ondanks het feit dat er nog een hele helft gespeeld moest worden, werd er niet meer gescoord in Riyad. En dus volgde op 10 januari 1982 een beslissingswedstrijd op neutrale bodem in Singapore.

Nieuw-Zeeland versloeg China met 2-1, waarop assistent-coach Kevin Fallon - vader van de huidige international Rory Fallon - jubelde: "De kleinste natie in het voetbal heeft de grootste verslagen."

Amateurs

In 1982 reisde Nieuw-Zeeland met goedwillende amateurs af naar Spanje. De enige speler met een serieus profcontract was de pas 19-jarige Wynton Rufer. Maar ook de overeenkomst van Rufer, die later furore zou maken bij Werder Bremen, met Norwich City bleek niets waard. Rufer kreeg namelijk geen werkvergunning.

Zodoende speelde Rufer in aanloop naar het WK van 1982 meer interlands dan competitiewedstrijden. Ook Frank van Hattum, een 23-jarige blonde knaap met een vlassig snorretje, zat meer in het vliegtuig dan dat hij tussen de palen stond.

Om het voetbalsprookje mee te kunnen maken gaf Van Hattum zijn baantje in een elektriciteitscentrale op. Een serieus offer, zeker voor een reservedoelman zonder uitzicht op speeltijd. Vanaf de bank in Koeweit of Peking zag hij hoe zijn concurrent Richard Wilson 921 minuten zonder tegendoelpunt bleef, destijds een wereldrecord.

Maar eenmaal in Spanje had bondscoach John Adshead een verrassing in petto. Hij vond Van Hattum scherper op de training dan zijn concurrent Wilson. En zo kon het gebeuren dat op 15 juni 1982 in Malagá toch een speler met een Nederlands paspoort zijn opwachting maakte op het WK.

Vijf doelpunten kreeg hij tegen in het openingsduel met Schotland. De Sovjet-Unie wist er drie achter hem te prikken. En toen kwam Brazilië, dat volgens velen in 1982 het beste voetbal ooit liet zien.

In een portret op de FIFA-website haalt Van Hattum herinneringen op aan dat WK. "Ik groeide op met de beelden van het WK in 1970. Van Gordon Banks en natuurlijk Pelé. Dat waren echte helden. En nu mocht ik zelf op een WK spelen tegen het grote Brazilië. Voor de wedstrijd liep ik langs Pelé, die zich bij de kleedkamers ophield. Ik herkende hem niet eens, zo nerveus was ik."

Buitenkant voet

Ook op het veld viel Van Hattum van de ene verbazing in de andere. "Ik weet nog dat een van die Brazilianen voor de wedstrijd een paar hoekschoppen nam met de buitenkant van zijn voet. Een stuk of vijf zes keer achter elkaar krulde hij de bal zo op de lat. Toen dacht ik wel even, pfffoeeee."

Van Hattum speelde die avond in Sevilla een bijrol in een demonstratie van kwaliteit en vernuft. Brazilië won met 4-0. Zico scoorde twee keer, waaronder een van de mooiste doelpunten uit de WK-historie.

"Voor mij was de wedstrijd tegen Brazilië het absolute hoogtepunt uit mijn carrière", aldus de Nieuw-Zeelandse doelman. "Helemaal omdat mijn ouders op de tribune zaten. Dat was voor het eerst dat ze samen terug waren in Europa."

Terug in Zuid-Afrika

Ruim 28 jaar later stond Van Hattum met een witte voetbalsjaal trots te glimmen op de tribune van het Mbombela Stadion in Nelspruit. Zijn Nieuw-Zeeland had zojuist wereldkampioen Italië op 1-1 gehouden.

In 2008 werd Van Hattum, die carrière maakte als bestuurder bij oliemaatschappij BP, voorzitter van de nationale voetbalbond. In die functie zag hij hoe de nieuwe generatie zich via play-offs tegen Bahrein naar het WK in Zuid-Afrika speelde, dat ten tijde van het WK in 2010 allang niet meer beheerst werd door apartheid en sportboycots.

A trip down memory lane voor Van Hattum. Maar niet zonder gevaren. "We kwamen in een poule met Slowakije, Italië en Paraguay. Een zware poule met sterke landen. Dan ben je toch bang dat we drie keer met 5-0 of 6-0 vernederd worden. En dat iedereen zou zeggen: wat doen zij in godsnaam op dit WK."

Niets bleek minder waar. Het elftal van Ricki Herbert, teamgenoot van Van Hattum in 1982, werd zelfs geen enkele keer verslagen. Na drie remises eindigde Nieuw-Zeeland als derde in de poule voor wereldkampioen Italië.

Drie maanden later overleed Frits van Hattum. Op de klanken van 'You'll never walk alone' droeg zoon Frank de Utrechtse keeper naar zijn graf. Dankzij de familie Van Hattum was deze rugbynatie ook een beetje verliefd geworden op voetbal.