Tbs: hoe zit het nu?

Veel mensen vragen zich af hoe het kan dat Michael P., de enige verdachte in de zaak-Anne Faber, geen tbs met dwangverpleging opgelegd heeft gekregen na de verkrachting van twee meisjes in 2010. Het Openbaar Ministerie had dit, tot verbazing van velen, ook niet geëist.

Dat het de gemoederen flink bezighoudt, is onder meer te zien aan de vele ondertekeningen van een petitie waarin een "onderzoek naar het falend rechtssysteem in de zaak van Michael P." wordt geëist. Een paar veelgestelde vragen.

1. Voor wie is tbs bedoeld en hoe ziet een behandeling eruit?

Tbs, voluit terbeschikkingstelling, is bedoeld voor patiënten met ernstige psychiatrische stoornissen. Het doel is de patiënten te behandelen zodat ze veilig kunnen terugkeren in de maatschappij.

Medewerkers van de kliniek bekijken psychische problemen, eventuele verslaving en het sociale netwerk van tbs'ers en proberen een zinvolle en gestructureerde dagbesteding te bieden.

Tbs wordt ook ingezet om mensen die onbehandelbaar zijn langdurig uit de samenleving te houden. Als iemand tbs met dwangverpleging opgelegd heeft gekregen, toetst een rechter om de twee jaar of de tbs verlengd moet worden. In sommige gevallen zitten tbs'ers daardoor tientallen jaren vast. Een bekend geval is Theo H., die van 1960 tot 2011 in een tbs-kliniek zat.

Tegenwoordig zitten mensen gemiddeld zo'n 7,5 jaar in een tbs-kliniek. Vroeger was de gemiddelde behandelduur langer.

2. Hoe werkt de oplegging van tbs?

De rechter kan tbs opleggen als er sprake is van een ernstig delict, waar minimaal vier jaar gevangenisstraf voor staat. Een psycholoog en een psychiater onderzoeken de verdachte en adviseren de rechter of zij vinden dat tbs nodig is of niet. De verdachte moet wel aan zo'n onderzoek meewerken. Dat vindt bijvoorbeeld plaats in het Utrechtse Pieter Baan Centrum. Verdachten kunnen een verblijf in het Pieter Baan Centrum niet weigeren, alleen weigeren om mee te werken aan het onderzoek.

Als een verdachte weigert, dan hebben rechters ook de mogelijkheid om tbs op te leggen. Maar omdat het vaststellen van een stoornis niet zijn vak is, moet hij afgaan op bestaande informatie. De rechter kijkt in zo'n geval bijvoorbeeld naar oudere rapportages over gedragsproblemen. Als blijkt dat die problemen niet behandeld zijn, is het aannemelijk dat de problemen er nog zijn, zegt raadsheer Yvo van Kuijck van het gerechtshof in Arnhem. Ook bevindingen die de politie tijdens het opsporingsonderzoek heeft vastgelegd en bizar gedrag van de verdachte voor het feit en tijdens het verhoor, kunnen meewegen.

Het Pieter Baan Centrum (PBC) zegt dat er ook informatie kan worden verzameld over verdachten die niet willen meewerken aan het onderzoek. Dat gebeurt door middel van observaties tijdens het verblijf in de kliniek, psychologisch onderzoek, psychiatrisch onderzoek en een uitgebreide analyse van bestaande dossiers. Doordat verdachten de hele dag in de gaten worden gehouden in het PBC, ook bijvoorbeeld tijdens het sporten of lunchen, baseren psychiaters en psychologen zich niet alleen op de gesprekken die ze voeren met verdachten.

Vorig jaar kon het Pieter Baan Centrum bij 60 procent van de weigeraars toch een rapport maken met informatie over psychiatrische symptomen. Sinds april is er in de kliniek zelfs een speciale afdeling voor weigeraars, die daar nog minder mogelijkheden hebben om zich aan het zicht van de groepsleiding te onttrekken.

3. Het wordt makkelijker voor rechters om tbs op te leggen bij verdachten die weigeren mee te werken aan psychiatrisch onderzoek, toch?

Nou, niet helemaal. Ze kunnen, als een nieuwe wet door de Eerste Kamer komt, wel meer medische gegevens inzien. Critici vrezen dat mensen die aan een stoornis lijden, hierdoor niet meer naar een arts durven te gaan.

4. Hoe vaak pleegt een tbs'er die met verlof is een ernstig delict?

Ongeveer 50.000 keer per jaar gaat een tbs'er met verlof. Gemiddeld leidt dit jaarlijks een à twee keer per jaar tot ernstige incidenten.

5. Is er een verschil in recidive tussen mensen die wel en geen tbs hebben gekregen?

Ja. Van de uitbehandelde tbs'ers pleegt zo'n 29 procent binnen vijf jaar een ernstig delict. Van de veroordeelden die geen tbs hebben gekregen en die weer op straat lopen, is dat 54 procent.

Als je kijkt naar zedendelinquenten is het verschil nog groter. Van de tbs'ers ging in de periode 2008-2012 1,8 procent van de vrijgelaten zedendelinquenten binnen drie jaar opnieuw in de fout. Bij normale gevangenen gebeurde dat meer dan drie keer zo vaak.