Een jaar na de Spelen: Rio failliet, de bendes zijn terug

• Paulus Houthuijs

  redacteur Online

"Je vraagt naar lichtpuntjes", zegt Brazilië-correspondent Marc Bessems aan de telefoon. "Ik zie die eigenlijk niet of nauwelijks."

Een glashelder antwoord op de vraag wat de Olympische Spelen de inwoners van Rio de Janeiro heeft opgeleverd.

Een jaar na het sportspektakel is de deelstaat waaronder Rio valt failliet, mede door wanbeleid en corruptie. Bendeoorlogen zijn weer opgelaaid en duizenden militairen proberen de orde te herstellen in de sloppenwijken (favela's).

"We zien duidelijk dat de olympische belofte van een veilige stad is gebroken", zegt Amnesty International-onderzoeker Renata Neder tegen persbureau Reuters. Die claim lijkt haast een understatement.

Het aantal moorden in de staat Rio de Janeiro is met 14 procent gestegen tot 3755 in de eerste helft van dit jaar. Er zijn al meer agenten gedood in 2017 dan in heel 2016 bij elkaar.

Familieleden van politiepersoneel zijn het zat. In protest liepen ze in juli door de straten met kruizen, waarop de naam van hun omgekomen vader of zoon stond.

"Het geweld is in alle gedaantes toegenomen", weet Bessems. Ook door toedoen van de politie. Agenten hebben de eerste zes maanden 581 mensen omgebracht, zo'n 45 procent meer dan in het eerste halfjaar van 2016.

Om het tij te keren werden twee weken geleden 8500 militairen gemobiliseerd in de miljoenenstad. Het leger moet steeds vaker de taken van de politie overnemen. "De pacificatiestrategie, waar al jaren geld in is gestoken, is gigantisch aan het mislukken", zegt Bessems.

In de aanloop naar het WK van 2014 en de Spelen in 2016 werden met die strategie gevaarlijke favela's aangepakt. Deze wijken, waar de politie eerst nooit kwam, werden schoongeveegd door het leger. Daarna werden er 'permanente' vredesposten opgezet.

Bessems: "Maar de sociale investeringen bleven uit en de drugsbendes grepen hun kans. In veel beruchte favela's lopen weer gewapende jongens rond."

De staat Rio heeft nauwelijks geld om agenten te betalen. Scholen, ziekenhuizen en ehbo-posten kampen met hetzelfde probleem.

Andere essentiële openbare voorzieningen ontbreken volledig. "Ongeveer de helft van de stad heeft nog altijd geen aansluiting op de riolering", zegt Bessems. "Miljoenen mensen dumpen hun troep in sloten, rivieren en de zee.

De stad had vooraf beloofd dat 80 procent van het afvalwater zou worden gezuiverd. Daar is weinig van terechtgekomen. Wat is er dan nog wel over van de miljardeninvesteringen voor de Spelen?

Corruptie

"Een heleboel geld is gestolen", zegt Bessems. Oud-gouverneur van Rio Sergio Cabral is veroordeeld tot 14 jaar cel voor corruptie en wacht op hoger beroep. Ook twee voorgangers zitten in de cel voor verduistering van geld.

Een aantal olympische stadions ligt er verpauperd bij. Dat was al in deze video van februari te zien:

Sommige investeringen zijn wel goed terechtgekomen. Zo is een deel van de oude stad opgeknapt. "Allemaal prachtig, maar dat is slechts een heel klein deel van Rio", zegt Bessems. "De metrolijn is uitgebreid. Leuk, maar de meeste mensen staan nog steeds in de file."

De kans is klein dat Rio er snel weer bovenop krabbelt. De bodem van de economische crisis in Brazilië lijkt nog niet bereikt. Vorig jaar brak in de gevangenissen een grote bendeoorlog uit. Mede daardoor is het onwaarschijnlijk dat het geweld binnenkort afneemt.