Homo zijn in Tsjetsjenië is levensgevaarlijk
Dit is een schokkend verhaal. Een verhaal over vernedering, ontvoering, opsluiting, marteling, waarschijnlijk zelfs moord. De slachtoffers: homoseksuele mannen in Tsjetsjenië. Een republiek in Rusland. In Europa. Weliswaar in een uithoek van het continent, maar toch in Europa anno 2017.
Novaja Gazeta
Het begon met een artikel in de krant Novaja Gazeta, een kleine Russische krant, een van de weinige die niet aan de leiband van het Kremlin loopt. In Tsjetsjenië zaten ruim honderd mannen onder erbarmelijke omstandigheden vast vanwege hun homoseksualiteit, meldde de krant in april. Drie van hen zouden het niet hebben overleefd.
De getuigenissen waren gruwelijk.
Ik, David Jan Godfroid, correspondent in Rusland, zat met dat verhaal in mijn maag. De bronnen waren (zoals gebruikelijk) anoniem, de bewijsvoering in eerste instantie nogal mager en de beschuldigingen te ernstig om voor zoete koek te slikken. Ik besloot er iets op de radio over te vertellen, een stukje te schrijven voor NOS.nl. En natuurlijk besloot ik op zoek te gaan naar meer onderbouwing.
Timoer en Grigori doken onder
Ik sprak uitgebreid met een van de schrijvers van het artikel in Novaja Gazeta. Ik sprak met Igor Kotsjetkov, de leider van het LGBT Netwerk in Sint-Petersburg, dat enkele tientallen gevluchte Tsjetsjeense homo´s en in sommige gevallen hun families opving. En ik sprak met een aantal slachtoffers die in Moskou wachtten op toelating in een land waar ze niet voor lijf en leden hoeven te vrezen.
Twee van hen, 'Timoer' en 'Grigori', die allebei naar Moskou wisten te ontkomen en daar onderdoken, waren bereid hun verhaal voor de camera te vertellen. Vanzelfsprekend onherkenbaar en onder een andere naam dan hun eigen. Het kostte veel tijd, maar na deze gesprekken was ik ervan overtuigd dat de beschuldigingen in Novaja Gazeta klopten.
Verwerpelijk
Om iets van het verhaal te begrijpen, is het belangrijk om te weten dat het islamitische Tsjetsjenië een hele traditionele samenleving is. De koran wordt er vaak letterlijk genomen. Homoseksualiteit is er niet alleen verwerpelijk, het wordt beschouwd als een schandvlek. Voor de maatschappij, voor de familie. Niet zelden lossen verwanten het ´probleem´ zelf op. Om de eer van de familie te redden wordt de ´schandvlek´ uitgewist: homo's worden vermoord door hun vader, broer of neef.
En wat dat betreft is er een belangrijk verschil. Timoer is Tsjetsjeen. Hij heeft niet alleen met de lange arm van de autoriteiten te maken. Ook als zijn familie ontdekt waar hij zit, is hij zijn leven niet zeker. Grigori, een Rus die voor zijn werk naar Tsjetsjenië was verhuisd, heeft wat dat laatste betreft minder te vrezen.
Kadyrov onderdrukt
Dat de overheid zelf actief achter homo's aanging, was nieuw. De lokale leider, de autoritaire Ramzan Kadyrov, onderdrukt alles wat niet binnen de traditionele plaatjes past. Daarbij laat hij zijn oren vaak hangen naar extremistische moslims. Om te voorkomen dat die, net als eind jaren 90, begin 2000, de wapens oppakken en/of terroristische aanslagen gaan plegen. Maar waarom juist dit jaar vele tientallen homo's werden opgesloten, is niet duidelijk.
Veel homo's die worden vrijgelaten, worden door de autoriteiten 'teruggegeven' aan hun verwanten. Igor Kotsjetkov van het LGBT-Netwerk noemt die aanpak "niet slechter, maar ook niet beter dan vermoord worden door de politie". Volgens Kotsjetkov worden de mannen naar hun familie teruggebracht met de boodschap: "Je weet wat je moet doen."
Zijn organisatie begon op 1 april van dit jaar met een reddingsoperatie en heeft sindsdien zo'n 60 mensen geholpen uit Tsjetsjenië te vluchten. Dat aantal is inclusief familieleden van homoseksuelen, die ook in de problemen kwamen.
Moskou zwijgt
De federale autoriteiten in Moskou deden er voornamelijk het zwijgen toe. Er werd een onderzoek aangekondigd en daar bleef het bij. Zulke onderzoeken leiden over het algemeen nergens toe. President Poetin heeft Kadyrov nodig om Tsjetsjenië in het gareel te houden en geeft hem min of meer de vrije hand. Kadyrov weet dat maar al te goed. Hij maakt al jaren dankbaar gebruik van de ruimte die hem door het Kremlin wordt geboden.
Volgens de berichten werden de 'detentiecentra' voor homo´s in Tsjetsjenië na alle ophef ontruimd. Dat betekent echter allerminst dat het veilig is voor homo's.
'Haal ze daar weg!'
Het COC, de Nederlandse belangenorganisatie voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders, doet een dringende oproep aan de Nederlandse regering, met name aan de verantwoordelijke staatssecretaris Dijkhoff van Asielzaken.
"Dijkhoff moet er, samen met zijn Europese collega's, alles aan doen om deze mensen weg te halen uit Rusland. Vervolgens moet hij een oplossing vinden voor de opvang. De mensen moeten in Nederland of in een ander veilig land worden opgevangen. Want niet alleen in Tsjetsjenië, ook in Rusland lopen ze gevaar", aldus Philip Tijsma van het COC.
