'Drie mythes over migratie blijven terugkeren op EU-top Malta'

In Malta vindt vandaag een EU-top plaats waar onder meer de migratieproblematiek wordt besproken. Europese regeringsleiders bespreken onder meer hoe ze het aantal economische en andere vluchtelingen uit Libië kunnen terugdringen. Volgens Fransje Molenaar, onderzoeker van Clingendael, zal er waarschijnlijk geen effectieve oplossing worden gevonden voor de toestroom, omdat de maatregelen worden genomen op basis van een aantal hardnekkige mythes.

"De grootste mythe is dat we denken dat we migratie kunnen stoppen", zegt Molenaar vanochtend in het NOS Radio 1 Journaal. "De eerdere maatregelen die de Europese Unie heeft genomen, zijn daarop afgestemd. Het opsporen van mensensmokkelaars, grenscontroles en ga maar door. Ook denkt de EU dat alle Afrikaanse migranten naar Europa willen komen, maar vaak is dit voor hen juist een tijdelijke oplossing. Maar 20 procent wil in Europa blijven."

Die eerdere maatregelen werken dus niet, zegt ze. "De smokkelaars zijn het probleem niet." Lokale autoriteiten doen niets tegen de smokkel in Afrika, omdat het in veel landen normaal wordt gevonden. Mensensmokkel wordt daar niet als een probleem gezien. "Door de maatregelen van de EU stoppen de smokkelaars niet, maar kiezen ze gewoon een andere, soms gevaarlijkere, route."

Volgens Molenaar is het daarom belangrijk dat de EU zich gaat richten op andere oplossingen en het leven voor inwoners van worstelende Afrikaanse landen meer perspectief gaat bieden. "Bijvoorbeeld investeren in regionale ontwikkelingen, zodat de 80 procent die niet wil vertrekken ook echt kan blijven." Molenaar vindt het vooral belangrijk dat de oplossingen zich richten op de lange termijn. "Nu is al het beleid steeds gericht op korte termijn crisisoplossingen. Er zijn geen structurele beleidsvisies."

Gisteren werd een migratiedeal gesloten tussen Italië en Libië. Over deze maatregelen wordt vandaag bij de top gesproken, maar het akkoord lekte gisteren al uit.

"In het akkoord stonden een paar punten over de samenwerking van de twee landen", vertelde hoogleraar en hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research Henk van Houtum gisteren in het radioprogramma Bureau Buitenland op NPO Radio1. "De EU wil geld stoppen in het versterken van de kustwacht van Libië en de EU krijgt toestemming om in territoriale wateren te varen. De kustwacht wordt getraind om de smokkelboten tegen te houden en betere surveillance toe te passen."

Probleem: juist deze maatregelen zijn weer gebaseerd op de bovengenoemde mythes van Molenaar. Volgens haar zullen ze dan ook geen oplossing bieden. Maar niet alleen verkeerde aannames spelen een rol, ook zaken doen met Libië is heel moeilijk. Het land heeft geen centraal gezag of bestuur waarmee afspraken kunnen worden gemaakt. Er zijn drie regeringen, waarvan één internationaal wordt erkend. "Of die regering genoeg zeggenschap heeft om bovenstaande punten uit te voeren, is niet duidelijk. Het is zeer dubieus of dat gaat lukken", zegt Van Houtum.

Een succesvol migratie-akkoord is dus moeilijk te bereiken, is Van Houtum met Molenaar eens. Maar de EU hoopt door deze maatregelen nog snel iets te veranderen aan de problematiek voordat belangrijke verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland beginnen, legt hij uit. "Deze top is eigenlijk paniekvoetbal van de Europese Unie."

Het is een vicieuze cirkel, gaat hij verder. Het geld dat hier wordt uitgetrokken, komt vaak terecht in verkeerde handen. "Want wie financieren we nou? Naar welke staatskas gaat het geld dat de EU wil financieren? Willen we geld steken in detentiecentra, dan betalen we de milities. De detentiecentra zijn namelijk in handen van Libische militanten."

"En in die detentiecentra kopen smokkelaars migranten van de militanten. Die knijpen een oogje dicht. De migranten betalen weer geld aan de smokkelaars. Dan worden ze naar bijvoorbeeld Italië gesmokkeld, maar dan worden ze tegengehouden en weer teruggebracht. Eigenlijk maakt de EU door dit grensbeleid de smokkelindustrie nog profijtelijker", zegt Van Houtum.

In de afgelopen vijftien jaar is er ongeveer 13 tot 14 miljard euro geïnvesteerd in het grensbeleid van de EU. "Hetzelfde bedrag ging om in de smokkelindustrie. De grens-industrie financiert in principe de smokkelindustrie, zou je kunnen zeggen."

De situatie in die detentiecentra is verschrikkelijk, vertelt directeur van Artsen Zonder Grenzen Arjan Hehenkamp, net terug uit Libië, vandaag in het NOS Radio 1 Journaal. "Het is een mensonterende situatie. De migranten daar worden heel slecht behandeld en zelfs mishandeld. Ze zitten daar helemaal hutjemutje op elkaar. De kamers zijn niet geventileerd en ze mogen maar twee keer per dag naar buiten."

Er moet echt een oplossing komen, zegt hij.