'Bij Dylan komt eerst de tekst en dan de muziek'

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Wie goed oplet, kan horen dat het herkenbare orgeltje op Bob Dylans Like a rolling stone net een halve maat achterloopt. Dat komt doordat muzikant Al Kooper eigenlijk geen organist was. Sterker nog, hij had helemaal niet in de opnamestudio moeten zitten.

Gitarist Kooper had zich voorgenomen koste wat het kost een keer met Dylan te spelen toen hij werd uitgenodigd bij de opnames van Highway 61 revisited. Aanvankelijk zat hij met zijn gitaar in de aanslag, maar hij bedacht zich toen hij Dylans gitarist voortreffelijk hoorde spelen. Zijn kans kwam toen iets later de organist werd gevraagd ook het pianospel voor zijn rekening te nemen. Kooper nam stiekem diens plaats in.

"Omdat hij het nummer niet kende, wachtte hij telkens met de toetsten aanslaan totdat hij de andere muzikanten het akkoord hoorde spelen. Daardoor loopt hij steeds net iets achter", zegt Jean-Michel Guesdon. "Hij waagde een gokje en kreeg zo zijn plek in de rockgeschiedenis."

Voor het boek Bob Dylan compleet ontleedde Guesdon samen met Philippe Margotin alle 492 nummers die Bob Dylan in ruim een halve eeuw opnam: 36 studioalbums plus nog wat losse singles en de fameuze bootlegs. Vanaf een amateuropname bij een vriend thuis uit 1959 (toen Dylan nog gewoon Robert Allen Zimmerman was) tot het laatste studioalbum van vorig jaar, Shadows in the night.

The Beatles

Eerder deden Guesdon en Margotin hetzelfde al voor The Beatles. "Na The Beatles konden we kiezen tussen The Rolling Stones of Bob Dylan", redeneerde Guesdon. "We hebben voor Dylan gekozen, omdat hij zo’n grote invloed heeft op onze cultuur. Het is een groots artiest."

Guesdon ziet grote verschillen tussen de werkwijze van The Beatles en die van Dylan. "Ze zijn allebei enorm getalenteerd, maar totaal anders. The Beatles richtten zich vooral op de muziek, het componeren en opnemen. Bij Dylan draait het om de tekst. Hij schreef eerst de tekst en dan kwam de muziek."

Dylan zelf zei ooit dat hij geen melodieschrijver is. "Ik neem een nummer dat ik ken en speel dat af in mijn hoofd. Zo mediteer ik er een beetje op en op een gegeven moment veranderen de woorden en schrijf ik een nummer."

Plagiaat

Dat voortborduren op bestaande muziek noemt Guesdon een van Dylans belangrijkste verdiensten. Als geen ander gaf Dylan een "herinterpretatie van het Amerikaanse erfgoed". Folk, country, blues en gospel moderniseerde hij muzikaal en thematisch.

Die manier van werken leidde soms ook tot beschuldigingen van plagiaat. Dylan werd zelfs succesvol vervolgd voor Don't think twice it’s alright. Bijna ging het mis toen hij folkzanger Dave Van Ronks versie van House of the risin' sun op de plaat zette. Van Ronk: "Hij vroeg of ik dat erg zou vinden en ik zei: 'Liever niet, want ik wil het binnenkort zelf opnemen'. Bobby zei toen: 'Uh-oh'."

Guesdon kan het de zanger vergeven. Hij vergelijkt hem met een jazzmuzikant die een improvisatie speelt van een bekende melodie. "Hij heeft veel liedjes van andere artiesten gebruikt, maar zijn talent is zo groot dat hij daarvan nieuwe nummers maakte. Dat past ook in de folktraditie, dus er is niks vreemd aan."

Dylan ging er bovendien ruimhartig mee om als anderen van hem leenden. Zo lachte hij om het feit dat mensen meenden dat zijn 4th time around geënt was op Norwegian Wood van The Beatles. In feite hadden zij zich op zijn nummer gebaseerd nadat hij het eens tijdens een jamsessie had gespeeld.

Ook had hij lovende woorden over Adeles veel beroemdere versie van zijn Make you feel my love en speelt hij zijn All along the watchtower tegenwoordig live zoals Jimi Hendrix het deed.

Voor Guesdon is het allemaal bewijs dat Dylan de muziek voor alles laat gaan. Zelfs met de fans lijkt hij nauwelijks rekening te houden. Dylan bewees keer op keer niet bang te zijn schepen achter zich te verbranden als hij dreigde in een hokje terecht te komen. Hij nam radicaal afscheid van zijn imago als protestzanger door met liefdesliedjes zijn publiek Another side of Bob Dylan te laten zien. Later volgden nog platen met countrysongs, liedjes van crooners en zelfs een kerstalbum.

"Hij stelde fans geregeld teleur. Sommige zelfs meerdere keren. Na Highway 61 en Blonde on blonde volgde John Wesley Harding, geïnspireerd door de Bijbel, wat sommigen niet begrepen. Daarna werd hij een born-again christen, wat men weer niet begreep. Maar voor hem maakte het niet uit dat de fans het niet begrepen."

"Zijn muziek is heel persoonlijk. Zijn stijl verandert gedurende zijn carrière omdat hijzelf verandert. Hij laat zijn hart spreken. Het is niet moedwillig, hijzelf is simpelweg niet dezelfde persoon."

Trombonespeler opgetrommeld

Die passie valt ook op tijdens de studiosessies. Die waren voor Dylan altijd een "noodzakelijk kwaad", zei een geluidstechnicus eens. Dylan speelt het liefst live, zodat hij dingen kan blijven proberen en zoeken naar spontaniteit. "Het is net zoals toen hij nog optrad in Greenwich Village. Daar moest het ook in een keer goed zijn, anders protesteerde het publiek. Al het gevoel stopt hij in die ene take."

Het leidde tot een bijzonder snelle manier van werken. Voor zijn eerste album waren in 1961 slechts twee sessies van drie uur nodig. A hard rain’s a-gonna fall werd in één take opgenomen.

De opnames van Rainy day women #12 & 35 waren zo rap dat de gitarist ontbreekt omdat die snel even sigaretten was gaan halen. Wel aanwezig: de trombonespeler die midden in de nacht werd opgetrommeld omdat Dylan had besloten dat hij een koperblazer wilde hebben.

"Hij wilde zichzelf nooit herhalen", meent Guesdon. "Daaraan herken je de ware kunstenaar." Dylan vat zijn visie op zijn muziek misschien het beste samen in Silvio. "One of these days and it won't be long; Going down in the valley and sing my song; I will sing it loud and sing it strong; Let the echo decide if I was right or wrong".