Waar komt Turkse woede over Duits genocide-besluit vandaan?
Turkije reageerde fel, en dat was geheel volgens verwachting. Direct na het bijna unanieme besluit van de Bondsdag om de Armeense genocide te erkennen trok Turkije zijn ambassadeur uit Berlijn terug. Volgens president Erdogan zal de beslissing ernstige gevolgen hebben voor de relatie. Premier Yildirim zei dat een "racistische Armeense lobby" verantwoordelijk is voor de beslissing.
Minister van Buitenlandse Zaken Cavusoglu reageerde met een sneer tegen de manier waarop Duitsland met zijn verleden omgaat: "Duitsland moet niet de donkere pagina's in z'n eigen geschiedenis willen sluiten door de geschiedenis van een ander land te besmeuren."
Minister Bozdag van Justitie zei het nog scherper: "Eerst verbrand je de Joden in ovens en daarna belaster je het Turkse volk met genocide-beschuldigingen".
Felheid
Waar komt die buitengewone felheid vandaan? De massamoord op Armeniërs in 1915 mag in Turkije geen genocide of volkenmoord worden genoemd. Volgens Erik Jan Zürcher, hoogleraar Turkse Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden, zijn er drie oorzaken voor dat taboe.
Ten eerste is de moord op de Armeniërs nauw verbonden met de ontstaansgeschiedenis van het moderne Turkije. In de Eerste Wereldoorlog werd het Turkse Rijk grotendeels bezet door buitenlandse mogendheden. Armeniërs zochten samenwerking met Rusland en Frankrijk, voor veel Turken is de strijd tegen de Armeniërs een kwestie van zelfverdediging.
Nationale geschiedschrijving
Ten tweede is er een nationale geschiedschrijving die het beeld van de Turkse bevolking al zo'n 90 jaar bepaalt. Zürcher: "Tot de jaren 80 werd er niet over de Armeense kwestie gesproken. Daarna werd actief een tegenversie gelanceerd: de Armeniërs hebben zelf de wapens opgepakt, ze wilden samenwerken met de Russen, en in de strijd tussen Turken en Armeniërs zijn slachtoffers gevallen." Deze tegenversie wordt al jaren verspreid via de media en het onderwijs; bijna iedereen in Turkije ziet het daarom zo.
En ten slotte is de Turkse regering bang dat de Armeense kwestie gebruikt kan worden als breekijzer om de eenheid van Turkije te verbreken, zegt Zürcher. "Men vreest voor claims, schadevergoeding, Turkije zou zelfs grondgebied kwijt kunnen raken."
Veel Armeniërs in Turkije die de strijd overleefden, zijn moslim geworden en hebben een Turkse naam aangenomen. De kwestie is de afgelopen jaren wel bespreekbaar geworden: er zijn conferenties over gehouden en boeken verschenen, maar de uitstraling daarvan beperkt zich volgens Zürcher tot hoger opgeleiden. De grote massa houdt vast aan het officiële beeld dat sinds de jaren 80 wordt verspreid.
Handelsrelatie niet in gevaar
De afgelopen jaren hebben bijna 30 landen de Armeense genocide erkend en stuk voor stuk kregen ze te maken met de Turkse woede. Vaak trok Turkije de ambassadeur terug en waarschuwde voor schade aan de relatie. Maar de gevolgen zijn zelden merkbaar in bijvoorbeeld de handelsrelatie.
Hoogleraar Zürcher verwacht dat het ook in dit geval bij boze woorden blijft. "Duitsland is verreweg de grootste handelspartner van Turkije, dat zal niet veranderen." Ook de afspraken over de vluchtelingen tussen Turkije en de EU komen niet in gevaar, denkt hij.
Maar het klimaat tussen de landen verslechtert wel. "Er is een steeds grotere kloof tussen hoe de landen elkaar zien, het beeld wordt steeds negatiever." De afgelopen maanden waren er ook al spanningen over de Duitse cabaretier Jan Böhmermann die president Erdogan beledigd zou hebben.
Erdogan kan het conflict over de Duitse resolutie goed gebruiken, zegt Zürcher. "Hij schetst graag het beeld van binnenlandse en buitenlandse vijanden die Turkije bedreigen. Dat vergroot de steun voor zijn positie als sterke man die de Turkse belangen verdedigt."
