Fyra-commissie: van ene verbazing in de andere

Achtereenvolgende kabinetten hebben de Tweede Kamer in de loop van de jaren verscheidene keren "ontijdig, onvolledig of onjuist" geïnformeerd over de hoge snelheidsverbinding tussen Amsterdam en Brussel. Dat is een van de conclusies van de parlementaire enquêtecommisie die onderzoek heeft gedaan naar het mislukken van de Fyra.

De commissie zegt in haar rapport 'De reiziger in de kou' dat het beloofde vervoer er niet is gekomen omdat andere belangen steeds voorrang kregen boven het reizigersbelang. Volgens voorzitter Van Toorenburg is de enquêtecommissie tijdens het onderzoek van de ene verbazing in de andere gevallen.

Mansveld

De commissie is in een snoeihard rapport zeer kritisch over de gang van zaken en geeft vrijwel alle betrokkenen een veeg uit de pan.

Volgens de commissie heeft staatssecretaris Mansveld de Kamer "ten minste onvolledig en strikt genomen onjuist geïnformeerd" over het inspecteren van de Fyra-treinen. De Inspectie Leefomgeving en Transport zou niet de bevoegdheid hebben om de Fyra's te onderzoeken, maar de commissie vindt dat dat niet klopt.

Verkeerde been

De staatssecretaris zou ook kort nadat de Fyra was gaan rijden de Kamer op het verkeerde been hebben gezet. Ze heeft volgens de commissie het beeld opgeroepen dat het steeds beter ging met de trein. De commissie schrijft daarover: "Uit de brief wordt niet duidelijk dat het materieel grote betrouwbaarheidsproblemen heeft en dat er veel inspanningen nodig zijn om de geleverde prestaties te realiseren." Ook dat noemt de commissie onvolledig informeren van de Kamer.

De enquêtecommissie vindt het verder ongepast van Mansveld dat ze bij het plan van de NS om met de Fyra te stoppen verwees naar de veiligheid. Ze had zorgvuldiger met dat begrip moeten omgaan.

Dijsselbloem

In het hele proces rond de snelle verbinding hebben ook andere bewindslieden steken laten vallen in de communicatie met de Kamer. Zo heeft minister Dijsselbloem de Kamer volgens de commissie onvolledig geïnformeerd over de financiële aspecten van een schikking tussen NS en Fyra-bouwer AnsaldoBreda.

De commissie zegt over ex-minister Eurlings zelfs dat hij de Kamer heeft misleid. Volgens Van Toorenburg heeft hij informatie over een mogelijk faillissement van HSA, het samenwerkingsverband van NS en KLM, bewust "minder helder gepresenteerd".

Financiële belangen voorop

De enquêtecommissie vindt dat de opeenvolgende bewindslieden en NS verantwoordelijk zijn voor het mislukken van de Fyra. Volgens Van Toorenburg stelden de Staat en de NS financiële en strategische belangen voorop: "De Staat vond vooral de financiële opbrengsten belangrijk en de NS wilde vooral de eigen positie op het Nederlandse spoor houden."

De commissie spreekt van een jarenlange, destructieve strijd. Doordat de Tweede Kamer steeds instemde met de keuzes van kabinet en NS, is die volgens de commissie medeverantwoordelijk. "De Tweede Kamer blafte, maar beet niet."

Risico's

In het eindrapport staat verder dat het besluit om een hoge snelheidsverbinding aan te leggen in 1996 is genomen zonder concrete afspraken te maken met de betrokken partijen. Toen de Staat in 2001 met NS en KLM afspraken maakte over de hoge snelheidslijn, was bij de NS en Verkeer en Waterstaat al duidelijk dat er grote risico's waren. Ook waren er twijfels over de haalbaarheid van de reistijden.

"De uiteindelijke overeenkomst tussen de Staat en de combinatie van NS en KLM is onwerkbaar. Zowel de NS als het kabinet is bij de aanbesteding onverantwoord geweest."

Terugvalopties

De commissie zegt ook dat de NS geen terugvalopties achter de hand had, toen het besluit werd genomen om met de Fyra te gaan rijden. Volgens Van Toorenburg was dat onverantwoord. En toen in 2013 kabinet en Kamer akkoord gingen met alternatieven voor de Fyra waren er geen snelle, directe, en goed betaalbare verbindingen. De commissie spreekt van een wanprestatie van NS.

De enquêtecommissie vindt het schokkend hoe de toelating op het spoor van de Fyra is gegaan. De Inspectie Leefomgeving heeft alleen op papier getoetst en geen enkele trein geïnspecteerd. De Inspectie is blindelings afgegaan op een keuringsinstantie, die zelf ook niet alle treinen heeft onderzocht.

Kosten

Van Toorenburg vindt het "moeilijk te verteren" dat de NS tientallen miljoenen verlies lijdt op hogesnelheidstreinen die zijn teruggestuurd. En de Staat krijgt door de veranderde afspraken minder opbrengsten uit de vervoersconcessie dan in 2001 met NS en KLM werd afgesproken. "De Staat kan hiermee dus een kleiner deel dekken van de bijna 11 miljard euro die de HSL-Zuid heeft gekost."

Toekomst

De commissie adviseert het kabinet en de Kamer nu te zorgen voor snelle en goed betaalbare treinen naar België. "Op die manier wordt de HSL-Zuid beter gebruikt en komt het belang van de reiziger weer voorop te staan."